نشانه های وسواس در کودکان و راه‌های مقابله با آن
بسیاری از افراد از سنین کودکی با اختلال‌هایی مواجه هستند که بخش زیادی از آنها با کمک‌گرفتن از مربی و روانشناس حرفهای قابل بهبود و درمان است. اختلال وسواس یکی از این موارد است که امکان دارد از سن پایین در فرد مشاهده شود. بی‌اهمیت‌بودن والدین نسبت به این اختلال باعث میشود که کودک در طول زمان بیشتر درگیر آن شود و به همین دلیل بهبود آن را بسیار دشوارتر خواهد کرد. اگر شما کودکی دارید که حدس می‌زنید به اختلال وسواس دچار است، توصیه می‌کنیم حتما با روانشناس کودک و نوجوان مشورت کنید. شاید بپرسید اختلال وسواس در کودک چه علائمی دارد. در این مطلب نشانه های وسواس در کودکان را بررسی کرده و بهترین راه‌ها برای بهبود و مقابله با آن را معرفی می‌کنیم.
اختلال وسواس در کودکان چیست؟
اختلال وسواس فکری-عملی (Obsessive-compulsive disorder) یا OCD که به آن اختلال وسواس فکری اجباری یا اختلال وسواس اجباری نیز گفته میشود، نوعی اختلال اضطرابی است. به بیان ساده این اختلال با وسواس فکری تکرارشونده همراه است که کودک را مجبور به انجام رفتارهای خاصی میکند. در واقع کودک ترس‌هایی دارد که برای کنترل آنها رفتارهای خاصی را انجام می‌دهد. در بسیاری از موارد این رفتارها غیرمنطقی هستند و در موارد شدیدتر غیرعادی به نظر می‌رسند. برای مثال اگر کودک مدام به این فکر کند که دست‌هایش کثیف هستند، رفتارهایی مانند شستن طولانی‌مدت و بیش‌ازحد دست‌ها را از خودش نشان می‌دهد.
باید بدانید که در کودکان مبتلا به OCD، افکار وسواسی و رفتارهای اجباری ناشی از آنها میتواند بسیار تکرار شود به‌طوری که در زندگی روزمره و روند رشد طبیعی کودکان اختلال ایجاد کند. برای مثال ممکن است کودک چند ساعت در روز را صرف تکرار کاری کند که آن کار دلیل منطقی ندارد. باید بدانید که اختلال وسواس در نوجوانان نیز مشاهده میشود و در این سنین نیز بسیار شایع است.
اختلال وسواس در کودکان چه دلیلی دارد؟
پیدا کردن دلیل اختلالها در کودکان بسیار دشوار است. علت اختلال وسواس در کودکان نیز به‌طور دقیق مشخص نیست، اما تحقیقات بسیاری نشان می‌دهند که این اختلال یک مشکل مغزی است و افراد مبتلا به آن در مغز خود به اندازه کافی ماده شیمیایی سروتونین را ندارند. اختلال OCD در بعضی خانواده‌ها نیز مشاهده میشود و عده‌ای از محققان عقیده دارند که این اختلال ممکن است موروثی و ژنتیکی باشد. البته وسواس فکری و رفتاری ممکن است بدون سابقه خانوادگی نیز رخ دهد. باید بدانید که در موارد بسیاری اختلال وسواس ممکن است در کنار اختلال‌های دیگری مانند اختلال تیک، اوتیسم، کمبود توجه و بیش‌فعالی در کودک وجود داشتهباشد که متخصص باید آنها را تشخیص دهد.
علائم وسواس در کودکان
رفتارهای کودکانی که از اختلال وسواس رنج می‌برند میتواند بسیار تکرارشونده باشد. کودک برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس خود این رفتارها را تکرار میکند. باید توجه کنید که علائم و نشانه های وسواس در کودکان میتواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما علائمی که در ادامه معرفی می‌کنیم در بین کودکان مبتلا به وسواس بسیار شایع هستند.
- وسواس شدید نسبت به خاک یا آلودگی که باعث شستن مکرر و پشت‌سرهم دست‌ها میشود.
- تردیدهای مکرر به موارد مختلفی مانند قفل‌بودن درها که کودک برای اطمینان، بارها آن را بازبینی و بررسی میکند.
- داشتن افکاری مانند صدمه‌زدن به کسی یا آسیب‌رساندن به خود
- صرف زمان طولانی برای شمارش و فکر کردن درباره اعداد و دنباله‌ها
- علاقه به نظم و تقارن که باعث میشود کودک اشیا را دسته‌بندی کند یا آنها را با نظم خاصی بچیند.
- نیاز شدید به به‌خاطر سپردن جزئیات و توجه بیش‌ازحد به جزئیات پیش‌پا‌افتاده که ممکن است کودک اعداد، کلمات یا موارد مورد نیاز را به‌طور مکرر برای خودش تکرار کند.
- نگرانی و اضطراب بیش‌ازحد درباره اتفاق‌های بد، بدشانسی و ازدست‌دادن عزیزان
- افکار یا رفتارهای پرخاشگرانه و نیز افکار مزاحم مانند تصورات جنسی
اختلال وسواس در کودکان چگونه تشخیص داده میشود؟
بسیاری از بزرگسالانی که دارای اختلال وسواس هستند، متوجه می‌شوند که رفتارشان عادی نیست. اما کودکان معمولا نمی‌توانند رفتارهای غیرمنطقی و غیرعادی خود را تشخیص دهند. به همین دلیل برای اینکه از اختلال وسواس فکری و عملی کودک خود مطمئن شوید، باید به متحصص روانشناسی کودک و نوجوان مراجعه کنید. روانپزشک یا روانشناس یک ارزیابی کلی از سلامت روان و رفتار کودک انجام می‌دهد. یادتان باشد که اختلال شدید وسواس کودک معمولا زندگی روزانه او را مختل میکند و بر نحوه تفکر او تاثیر می‌گذارد. بنابراین بهتر است در این مورد با یک روانشناس حرفهای مشورت کنید.
اختلال وسواس در کودک چگونه درمان میشود؟
اگر احساس کردید که کودک شما رفتارهای تکرارشونده و افکار وسواسی دارد، بهتر است هرچه زودتر برای بهبود و درمان او اقدام کنید. درمان اختلال وسواس یک فرآیند زمان‌بر است و هرچه سن کودک بیشتر شود، ممکن است اختلال وسواس شدیدتر و درمان آن دشوارتر شود. در بسیاری از مواقع درمان اختلال وسواس کودکان با ترکیبی از روشهای درمانی انجام میشود. این ترکیب می‌توان شامل متدهای درمانی زیر باشد:
- روشهای شناختی رفتاری: این روش به کودک کمک میکند تا ترس‌ها و اضطراب‌های خود را شناسایی و آنها را درک کند. این درمان‌ها به کودک را‌ه‌حل‌هایی برای کاهش ترس یا ازبین‌بردن آن آموزش می‌دهند. روشهای درمانی رفتاری که با عنوان بازی درمانی از آنها یاد میشود به کودک و خانواده او کمک می‌کنند تا برای تغییر یک رفتار به چارچوب و قوانین خاصی پایبند باشند.
- خانواده درمانی: در این روش روانشناس برای بهبود کودک به والدین و مربیان مدرسه روش‌هایی را آموزش می‌دهد تا بتوانند در راه درمان به کودک کمک کنند.
- درمان از طریق نوروفیدبک: نوروفیدبک یک فرایند آموزشی است، که در آن مغز خودتنظیمی را یاد می‌گیرد و پس از چندین جلسه تمرین و تکرار میتواند با آرایش صحیح و جدیدی از امواج مغزی به فعالیت روزانه خود ادامه دهد.
- درمان دارویی: داروهایی برای افزایش سروتونین مغز تجویز میشود که وسواس فکری شدید کودک را تا حد مناسبی کاهش می‌دهد.
راه های کمک به کودک مبتلا به اختلال وسواس
در بخش قبل گفتیم که درمان اختلال وسواس یا OCD به ترکیبی از روشهای درمانی نیاز دارد تا بهترین نتیجه را به همراه داشتهباشد. یادتان باشد که شما به‌عنوان والدین کودک نقش بسیار مهمی در این مسیر خواهید داشت و کارهای بسیاری را می‌توانید برای فرزندتان انجام دهید.
- به‌طور منظم کودک را نزد روانشناس ببرید و سعی کنید به روتین مراجعه پایبند باشید.
- ممکن است فرزندتان با توجه به میزان شدید بودن اختلال، به تیم درمانی نیاز داشتهباشد که شامل بازی درمانی، نوروفیدبک، خانواده درمانی و درمان دارویی باشند. توصیه می‌کنیم رابطه خود را با همه اعضای تیم به‌روز نگه دارید و با آنها درباره رفتارهای کودک صحبت کنید.
- به فرزند خود در برقراری ارتباط با دیگران کمک کنید. ممکن است کودک شما به دلیل ابتلا به وسواس احساس خجالت و شرم داشتهباشد.
- هرگز فرزند خود را سرزنش نکنید و به دلیل رفتارهای وسواسی از او عصبانی نباشید. این رفتار کودک شما را سرخورده و مضطرب میکند و باعث ایجاد ترس و نیز اختلال در فرایند درمان میشود.
- همیشه در کنار فرزندتان باشید تا او احساس کند که همیشه از حمایت و همدلی شما برخوردار است. این احساس باعث کاهش اضطراب فرزندتان میشود و روند درمان را تسهیل میکند. یادتان باشد که حمایت شما به‌عنوان تشویق رفتارهای وسواسی برداشت نشود.
- با والدینی که تجربه کودک وسواسی داشته‌اند صحبت کنید. شما می‌توانید درباره رفتارهای مناسب، دغدغه‌ها و ایده‌های کمک‌کننده از آنها بپرسید.
این مطلب را هم بخوانید: چگونه با کودک خجالتی برخورد کنیم؟
سخن پایانی
اختلال وسواس فکری باعث میشود که فرزند شما افکار مختلفی را به‌طور مداوم در ذهن خودش تکرار کند. این افکار به رفتارهایی منجر می‌شوند که می‌توانند زندگی روزمره و روند رشد و یادگیری کودک را به خطر بیندازند. رفتارهای ناشی از اختلال وسواس معمولا بسیار تکرار می‌شوند و کودک را بیشتر دچار اضطراب می‌کنند. بنابراین اگر احساس کردید که فرزند شما رفتارهای خاصی را به‌طور مکرر و بدون دلیل و منطق خاصی تکرار میکند، حتما به روانشناس مراجعه کنید. در این مطلب سعی کردیم درباره علائم وسواس در کودکان و راهکارهای مقابله با آن صحبت کنیم. آیا شما تجربه ارتباط با کودک دارای اختلال وسواس را داشته‌اید؟ نظرات و تجربه‌های خود را با ما در میان بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید