آشنایی با روانشناسی رشد کودک
کودکان در فرایند رشد خود مراحل مختلفی را طی می‌کنند که توجه به هر مرحله اهمیت بسیاری دارد. درک رشد کودک، مراحل و نقاط عطف آن به والدین و مربیان کمک می‌کند تا شناخت بهتر و عمیق‌تری از کودک داشته باشند، چالش‌های مهم هر دوره رشد را بشناسند و برای سلامت روانی و عاطفی کودک تلاش کنند. روانشناسی رشد کودک یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین گرایش‌های روانشناسی به شمار می‌رود که توجه به آن بسیار ضروری است. در این مطلب می‌خواهیم درباره روانشناسی رشد کودک و اهمیت آن صحبت کنیم. برای آشنایی بیشتر با این زمینه از روانشناسی کودک با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
روانشناسی رشد کودک چیست؟
در قدم اول مهم است که با مفهوم روانشناسی رشد کودکان آشنا شوید تا درک بهتری از این زمینه و اهمیت آن داشته باشید. به بیان ساده، روانشناسی رشد کودک شاخه‌ای از روانشناسی است که به‌طور دقیق و سیستماتیک، چگونگی رشد، تغییر و تکامل کودکان را از اول تا دوره نوجوانی بررسی می‌کند. این شاخه از روانشناسی جنبه‌های مختلفی از زندگی کودک را مطالعه می‌کند و به همین دلیل اهمیت زیادی دارد. به طور کلی روانشناسی رشد کودکان تاثیر عوامل ژنتیکی و تاثیرات محیطی را در شکل‌دادن و رشد کودک نشان می‌دهد. روانشناس کودک خوب در این زمینه بررسی می‌کند که چگونه زمینه‌های مختلفی مانند خانواده، مدرسه، دوستان و فرهنگ اجتماعی روی رشد کودک تاثیر می‌‌گذارد.
اهمیت روانشناسی رشد کودک
بدون شک ضرورت و اهمیت روانشناسی رشد را نمی‌توان نادیده گرفت. این گرایش نقش مهمی در جنبه‌های مختلف تربیت و آموزش کودک دارد. در ادامه اهمیت این شاخه از روانشناسی را مرور می‌کنیم.
- روانشناسی رشد به متخصصان کمک کی‌کند تا پیشرفت کودک را در جنبه‌های مختلف در نظر بگیرند و در صورت وجود تاخیرهای رشدی، سریع‌تر متوجه شوند.
- شناسایی مراحل و فرایند رشد کودک به آموزش بهتر آن‌ها کمک می‌کند تا کودکان در سنین مختلف مطابق با نیازها و توانایی خود یادگیری داشته باشند.
- روانشناسی رشد به والدین کمک می‌کند تا انتظارات و رفتارهای خود را متناسب با سن کودک تنظیم کنند. آن‌ها با کمک روانشناسی رشد می‌تواند نیازهای کودک را در مراحل مختلف رشد بهتر درک کنند.
- با کمک این گرایش تخصصی، درمان‌های موثری برای بهبود و درمان اختلالات رشدی ایجاد می‌شود تا به کودکانی که با چالش‌ها و آسیب‌های مختلف روبه‌رو هستند کمک کند.
- با کمک این شاخه، درک بهتری از عملکرد و رشد کودک به دست می‌آید و تشخیص انواع اختلالات مانند اختلال یادگیری در کودکان بسیار آسان‌تر می‌شود. بنابراین درمان کودک به‌موقع انجام می‌شود.
جنبه های کلیدی روانشناسی رشد کودکان
برای درک بهتر روانشناسی رشد، بهتر است جنبه‌ای کلیدی آن را بدانید. در ادامه به طور مختصر هر جنبه را معرفی می‌کنیم.
- رشد شناختی: این جنبه چگونگی تفکر، مهارت‌های حل مسئله و توانایی یادگیری کودکان را زیر نظر قرار می‌دهد.
- رشد اجتماعی و عاطفی: روانشناسی رشد کودک روش بچه‌ها برای برقراری ارتباط، درک و مدیریت احساسات و نیز خودآگاهی را مطالعه می‌کند.
- رشد فیزیکی: یکی دیگر از جنبه‌های مهم روانشناسی رشد، تغییر در اندازه بدن، مهارت‌های حرکتی و توانایی‌های فیزیکی کودک است.
- توسعه زبان: از دیگر زمینه‌های مهم در روانشناسی رشد که مورد بررسی قرار می‌گیرد، توسعه زبان است. کسب مهارت‌های ارتباطی، استفاده از آواها و صداهای اولیه تا استفاده‌های پیچیده از زبان زیر نظر قرار می‌گیرد.
- رشد اخلاقی: این جنبه به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه کودکان حس درست و نادرست را تشخیص می‌دهند و چگونه از استدلال‌های اخلاقی استفاده می‌کنند.
- رشد شخصیت: از دیگر جنبه‌های حیاتی روانشناسی رشد، توجه به شکل‌گیری ویژگی‌های فردی، رفتارهای کودک و مکانیسم‌های مقابله‌ای است.
مراحل رشد کودکان از نظر روانشناسی
یکی از مهم‌ترین مقوله‌ها در روانشناسی رشد این است که فرایند و مسیر رشد کودک را به چند مرحله تقسیم‌بندی می‌کنند. هر مرحله متمایز از دیگری است و با محدوده سنی مشخصی در نظر گرفته می‌شوند. البته باید گفت که روانشناسان مختلف نظریه‌های متنوعی برای مراحل رشد کودک دارند، اما در ادامه رایج‌ترین مراحل رشد کودک را مرور می‌کنیم.
دوره شیرخوارگی
این دوره از تولد شروع شده و تا دو سالگی ادامه پیدا می‌کند. مهم‌ترین شاخصه‌ی این دوره رشد سریع فیزیکی و رشد مهارت‌های حرکتی است. همچنین حواس و واکنش‌های اساسی تکامل پیدا می‌کنند. کودک در این دوره پیوندهای دلبستگی با والدین ایجاد می‌کند. در این مرحله کودک به درک ماندگاری اشیا می‌رسد و می‌فهمد که اشیا وجود دارند و باقی می‌مانند. رشد اولیه زبان، آواها و حرف زدن با کلمات ساده از دیگر ویژگی‌های این مرحله است.
دوران نوپایی
این مرحله بین دو تا سه سالگی است که در آن تحرک کودک بسیار افزایش پیدا می‌کند و کودک میل به اکتشاف چیزهای جدید دارد. کودک خودآگاهی و خودمختاری را در این مرحله توسعه می‌دهد و با سرعت بیشتری زبان را یاد می‌گیرد. کودکان در این سن بازی کردن را یاد می‌گیرند و می‌توانند فکر کنند.
دوران کودکی اولیه
این دوره از سه تا شش سالگی را در بر می‌گیرد. در این مرحله مهارت‌های حرکتی بهبود پیدا می‌کند و دایره لغات کودک با سرعت بالایی گسترش می‌یابد. همچنین مهارت‌های زبانی کودک پیشرفت می‌کند. در این مرحله نظریه ذهن توسعه پیدا می‌کند که به درک احساسات و نظرات دیگران اشاره دارد. این دوره افزایش تعامل با هم‌سالان را به دنبال دارد و کودک استدلال‌های اخلاقی ساده و اساسی را یاد می‌گیرد.
دوران کودکی میانی
این دوره که از سس تا ۱۱ سالگی را در بر می‌گیرد، توسعه تفکر منطقی را در پی دارد. در این مرحله مهارت‌های اساسی تحصیلی بهبود پیدا می‌کند و اهمیت روابط با هم‌سالان برای کودک افزایش می‌یابد. در این دوره رشد عزت نفس کودک و درک از خود را شاهد هستیم. فرد می‌تواند درک اخلاقی خود را از خوب و بد بهبود دهد.
دوره نوجوانی
یکی دیگر از مراحل مهم در روانشناسی رشد، مرحله نوجوانی است که بین ۱۱ تا ۱۸ سالگی قرار می‌گیرد. این مرحله با تغییرات و بلوغ جسمی و فیزیکی خود را نشان می‌دهد. علاوه بر آن هویت شخصی فرد شکل می‌گیرد و پیچیدگی‌های عاطفی و احساسی افزایش پیدا می‌کند. در این مرحله تغییرات احساسی و رفتاری در دوران بلوغ نیز خود را نشان می‌دهند. نوجوان در این مرحله استقلال و و تصمیم‌گیری بیشتری را تجربه می‌کند. فرد در این دوره تفکر انتزاعی، تخیل و فرضیات خود را توسعه می‌دهد.
مهم‌ترین نظریه‌های روانشناسی رشد کودک
در زمینه روانشناسی رشد نظریه‌های مختلفی وجود دارد که هرکدام از زاویه دید متفاوتی به مراحل و فرایند رشد کودک نگاه می‌کنند. آشنایی با این نظریه‌ها باعث می‌شود تا درک بهتری از نگاه محققان و روانشناسان در این زمینه به دست آوریم.
نظریه رشد ژان پیاژه
- از تولد تا دوسالگی: یادگیری از طریق حواس و اعمال حرکتی
- از ۲ تا ۷ سالگی: توسعه تفکر و استفاده از زبان
- از ۷ تا ۱۱ سالگی: تفکر منطقی درباره اشیا
- بالای ۱۱ سال: توسعه تفکر انتزاعی و فرضیات
نظریه رشد روانی-اجتماعی اریکسون
- از تولد تا ۱.۵ سالگی: اعتماد در مقابل بی‌اعتمادی
- ۱.۵ تا ۳ سالگی: خودمختاری در برابر شرم و شک
- ۳ تا ۵ سالگی: ابتکار در مقابل احساس گناه
- ۵ تا ۱۲ سالگی: توانایی و گوشایی در مقابل حس حقارت
- ۱۲ تا ۱۸ سالگی: هویت در مقابل حس سردرگمی در نقش
تئوری اجتماعی-فرهنگی ویگوتسکی
این نظریه بر نقش تعاملات اجتماعی و فرهنگ در رشد شناختی کودک تاکید می‌کند.
- منطقه رشد نزدیک: فاصله بین کارهایی که می‌تواند به‌تنهایی انجام دهد و کارهایی که برای انجام آن‌ها به کمک دیگران نیاز دارد.
- داربست سازی یا دیگری آگاه‌تر: حمایت بزرگسالان برای کمک به یادگیری کودک
- میانجیگری فرهنگی: نقش ابزارها و روش‌های فرهنگی بر توسعه و یادگیری کودک
نظریه دلبستگی بالبی در روانشناسی رشد کودک
این نظریه به پیوند با والدین و مراقبان کودک اشاره دارد که تاثیر چشمگیری بر رشد اجتماعی و عاطفی کودک می‌گذارند.
- دلبستگی ایمن
- دلبستگی مضطرب – دوسوگرا
- دلبستگی مضطرب – اجتنابی
- دلبستگی آشفته
برای آشنایی بیشتر با این نظریه، انواع سبک های دلبستگی در کودکان را بخوانید.
نظریه یادگیری بندورا در روانشناسی رشد
این نظریه بر اهمیت یادگیری مشاهده‌ای و مدل‌سازی در رشد کودک تاکید دارد.
- الگوسازی: یادگیری با مشاهده دیگران
- خودکارآمدی: باورها درباره توانایی خود
- جبر متقابل: تعامل بین فرد، رفتار و محیط
نظریه رشد اخلاقی کلبرگ
- مرحله پیش قراردادی: کودک اخلاق را چیزی بیرون از خود می‌بیند، تمرکز بر نفع شخصی و اجتناب از تنبیه
- مرحله متعارف: پایبندی به هنجارها و قوانین اجتماعی، تمرکز بر پسر خوب/دختر خوب
- مرحله فرا سنتی: پیروی از اصول برای برخورداری از اعتماد همگان، تمرکز بر اصول اخلاقی جهانی و همگانی
سخن پایانی
درک فرایند و مراحل رشد کودک یکی از مهم‌ترین مواردی است که والدین و معلمان باید به آن توجه کنند. کودک در مراحل رشدی مختلف نیازهای متفاوتی دارد که با درک آن‌ها می‌توانیم مشکلات، دغدغه‌ها و نیازهای او را بهتر تشخیص دهیم. همچنین آشنایی با این مراحل و نیز نقاط عطف رشد کودک به متخصصان کمک می‌کند تا معضلات و اختلالات را سریع‌تر و بهتر تشخیص دهند تا با مداخله به‌موقع به بهبود کودک کمک کنند. در این مطلب سعی کردیم به‌طور کلی درباره روانشناسی رشد کودک صحبت کنیم و نظریه‌های مختلف را به طور خلاصه مرور کنیم.
دیدگاهتان را بنویسید