همه ما می‌دانیم که رشد روحی و روانی کودک نیز به اندازه رشد جسمی او اهمیت دارد. کودک باید در محیطی امن و مناسب پرورش پیدا کند و عادت‌ها و مهارت‌های مختلف را یاد بگیرد. اما ممکن است برای والدین همه‌چیز پیش‌بینی‌پذیر نباشد و اوضاع آن‌طور که فکر میکنند پیش نرود. شاید به دلایل نامشخصی کودک دچار اختلال‌های رفتاری و ذهنی شود. اینجا است که نقش روانشناس کودک تعیین‌کننده خواهد شد. روانشناس اطفال به والدین و کودکان کمک می‌کند تا کودک به بهترین شکل تربیت شود و اختلال‌های احتمالی او بهبود و درمان پیدا کنند. نقش روانشناسی کودک درک رفتارها، عملکرد ذهن و روان کودک است که در مسیر رشد به او و والدین کمک می‌کند.
روانشناسی کودک و نوجوان چیست؟
قبل از هرچیز باید دانیم که روانشناسی کودک چیست و روانشناس کودک به چه کسی گفته می‌شود. روانشناسی کودک یکی از شاخه‌های روانشناسی است که بر ذهن و رفتار کودکان از بدو تولد تا دوره نوجوانی تمرکز دارد. این شاخه از روانشناسی علاوه بر اینکه به فرآیند رشد فیزیکی کودک دقت می‌کند، به‌دنبال درک بهتر رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودک است. از نظر روان شناس کودک دوران کودکی نقش بسیار مهمی را در ادامه زندگی فرد ایفا می‌کند. به همین دلیل دکتر روانشناس کودک وظیفه سنگینی در قبال بچه‌ها دارد.
یک روانشناس کودک خوب بر عوامل مختلفی که بر رشد طبیعی کودک موثر هستند، تمرکز دارد. مهارت‌های فرزندپروری، عزت نفس و اعتمادبهنفس، مسائل مدرسه، فشارهای بیرونی و بسیاری از موضوع‌های دیگر مورد توجه روانشناسان کودک قرار می‌گیرد. همچنین روانشناس کودکان بررسی می‌کند که تجربه‌های کودک و نیز ویژگیهای ژنتیکی و بیولوژیکی او چه تاثیری در روند رشد و تغییرات کودک دارد.
تعریف کودک در روانشناسی
تقریبا همه ما می‌دانیم که سنین کودکی به چه دوره‌ای از زندگی انسان گفته می‌شود. اما برای اینکه مطالعات روانشناسی کودک دقیق و علمی باشند، تعریف این دوره مشخص شده است که باید برای درک رفتارها و عملکرد کودک آن را در نظر داشته باشیم. در قرن ۲۱ روند رشد کودک به‌طور واضح و دقیق مطالعه شده است و تقریبا اکثر روانشناسان کودک و متخصصان به این روند استناد میکنند. البته نکته مهم این است که سن دوره‌های مختلف کودکی ممکن است کمی در فرهنگ‌های مختلف متفاوت باشد.
دوران جنینی
بحث‌های زیادی وجود دارد که زندگی دقیقا از چه زمانی آغاز می‌شود. استدلال‌ها متفاوت است و برخی می‌گویند زندگی انسان از زمان لقاح شروع می‌شود. عده‌ای نیز بیان میکنند که زمانی حیات جنین شروع می‌شود که بتواند خارج از رحم زنده بماند. دیدگاه سوم این است که زندگی درست انسان از بدو تولد آغاز می‌شود. با این حال نمی‌توان انکار کرد که زندگی فیزیکی هر انسانی در زمان لقاح شروع می‌شود و DNA والدین در اولین سلول کودک حضور پیدا می‌کند. بنابراین از نظر فیزیکی می‌توان گفت که از لحظه لقاح ویژگیهای فرد در حال شکل‌گرفتن هستند.
از نظر روانشناختی هم باید بگوییم که کودک از قبل از تولد شروع به رشد می‌کند و مادر حس می‌کند که موجود دیگری درون او رشد می‌کند.
نوزاد تازه متولد شده
نوزاد بعد از خارج‌شدن از رحم، زندگی در دنیای واقعی را تجربه میکنند. تجربه نوزادان به دلیل اینکه بدن آنها هنوز کامل رشد نکرده، بسیار محدود است. البته باید بدانید که فرآیند یادگیری از زمان تولد شروع می‌شود و کودک سینه مادر را برای تغذیه جست‌وجو می‌کند، به سوی صداها برمی‌گردد و به لمس‌کردن پاسخ می‌دهد.
دوران شیرخوارگی
تقریبا دو سال اول زندگی کودک را دوران شیرخوارگی می‌نامیم. در این دوران تغییرات کودک شدت زیادی دارد و رشد فیزیکی در کنار رشد روانی و ذهنی انجام می‌شود. مهارت‌های حرکتی، نشستن، راه رفتن و شروع ادای صداها و کلمه‌ها در این دوره اتفاق می‌افتد.
دوران نوپایی
به‌طور دقیق از وقتی که کودک تقریبا شروع به راه رفتن می‌کند، وارد دوران نوپایی می‌شود. این دوره تا حدود چهارسالگی ادامه دارد. رشد فیزیکی کودک در این دوره هم قابل توجه است و رشد روانی کودک نیز نمود بیشتری پیدا می‌کند. کودک نوپا می‌تواند به‌طور مستقل حرکت کند، هیجان‌زده است و می‌خواهد محیط اطراف خود را بیشتر کشف کند.
در این دوره رشد شناختی به وجود می‌آید و کودک مهارت‌های زبانی به دست می‌آورد و با سرعت زیادی آنها را توسعه می‌دهد. کودک نوپا توانایی استدلال‌های ساده و طبقه‌بندی را به دست می‌آورد. همچنین کودکان در این دوران از بازی‌های انفرادی به سمت بازی‌های گروهی پیش می‌روند و کم‌کم یاد می‌گیرند که با دیگران و به‌خصوص هم‌سالان خود بازی کنند.
دوران اوایل کودکی
تقریبا از چهار تا هفت‌سالگی، دوران اوایل کودکی شروع می‌شود. در این دوره کودکان نوپا به کودکانی لاغرتر با بدن‌های عضلانی‌تر تبدیل می‌شوند. بدن کودک در این سن دارای استخوان‌های سخت‌تر است و مغز کودک بیشتر توسعه می‌یابد. بنابراین کودک می‌تواند دستاوردهای مختلفی داشته باشد. تفکر کودک در این بازه زمانی بیشتر رشد می‌کند. ادراک قوی‌تر، توجه بیشتر، حافظه قدرتمندتر و قدرت استدلال بیشتر همگی در این بازه رشد و تقویت می‌شوند. با کمک این تغییرات، به‌مرور خلاقیت کودک شکوفا می‌شود و یادگیری او سرعت بیشتری پیدا می‌کند. در این دوره کودک آماده می‌شود تا دوره پیش‌دبستانی را تجربه کند و وارد محیطی غیر از خانه شود.
دوران کودکی میانی
سالهای زندگی کودک از هفت‌سالگی تا حوالی بلوغ، سال‌هایی هستند که رشد جسمانی سرعت کمتری پیدا می‌کند. در این بازه مغز به رشد خودش ادامه می‌دهد و کودک می‌تواند مهارت‌های حرکتی بهتری داشته باشد. در این دوره است که تغییرات شخصیتی و فرهنگی باعث می‌شود که تفاوت بین کودکان واضح‌تر شود. همچنین علایق کودک در این بازه سنی مشخص‌تر می‌شوند. برای مثال برخی از کودکان ترجیح می‌دهند فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش را بیشتر انجام دهند و عده‌ای دیگر به انجام فعالیت‌هایی مانند نقاشی و نوشتن تمایل دارند.
یکی از نکات مهم برای روانشناس کودک این است که در این بازه سنی تفاوت‌های جنسیتی آشکارتر می‌شوند. برای مثال پسرها در این دوران به فعالیت‌های جسمانی بیشتر علاقه دارند، در صورتی که دختران بیشتر به فعالیت‌های اجتماعی روی می‌آورند. البته این یک قانون کلی نیست و پسران و دختران می‌توانند همچنان در کنار یکدیگر بازی و فعالیت کنند و علایق مشترکی داشته باشند. در اواخر این دوره تفاوت‌های جسمی و جنسی کودکان به دلیل نزدیک‌شدن به دوران بلوغ آشکارتر می‌شود.
دوران بلوغ
در اوایل دوران نوجوانی، تفاوت‌های جنسیتی دختران و پسران واضح‌تر می‌شود. تفاوت‌های جسمانی مانند شروع دوران قاعدگی برای دختران و تغییرات فیزیکی آشکار برای پسران و دختران بارزتر می‌شود. از نظر اجتماعی دختران و پسران از نقش‌های آینده خود آگاه می‌شوند. نکته مهم این دوره تغییرات زندگی روانی است. این تغییرات شامل عواطف و احساسات، شناخت محیط اجتماعی، روابط اجتماعی، رشد اخلاقی و غیره هستند. هنگامی که کودک از دوران بلوغ و نوجوانی خارج می‌شود، انتظار می‌رود که یک عضو کارآمد با حقوق و مسئولیت‌های مشخص باشد و با سلامت کامل وارد جامعه شود.
اهمیت روانشناسی کودک
همان‌طور که گفتیم رشد روانی و ذهنی کودک به اندازه رشد فیزیکی او اهمیت دارد. بنابراین والدین کودک باید علاوه بر توجه به رشد و سلامت فیزیکی کودک، به رشد روانی و سلامت روان کودک خود نیز اهمیت دهند. باید بدانید که کودکان در طول تاریخ مانند بزرگسالانی کوچک در نظر گرفته می‌شدند و در کنار بزرگسالان کار و فعالیت می‌کردند. ژان پیاژه را می‌توان بینان‌گذار روانشناسی کودک دانست که با فعالیت‌های خود مفهوم روانشناسی اطفال را وارد علوم روانشناسی و علوم انسانی کرد. نظرات پیاژه بر مبنای این ایده بود که کودکان متفاوت از بزرگسالان فکر میکنند.
بر اساس نظریات پیاژه، کودک مراحل مشخصی از رشد عاطفی و ذهنی را پشت سر می‌گذارد و به همین دلیل دوران کودک یکی از مهم‌ترین مقاطع زندگی هر فرد به شمار می‌رود. رویدادها، اتفاق‌ها و فشارهای دوران کودکی تاثیر مهم و مستقیمی بر بزرگسالی انسان‌ها دارد. بنابراین روانشناسی کودکان اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا با سلامت روان کودک در ارتباط است.
دکتر روانشناس کودک متخصصی است که رشد ذهنی، عاطفی و روانی کودک را با دقت زیر نظر می‌گیرد. این فرد به خود کودک، والدین، مربیان و سرپرستان کودک کمک می‌کند تا مسائل، چالش‌ها و اختلال‌هایی را که باعث ایجاد مشکلات عاطفی و رفتاری می‌شوند، تشخیص و بهبود دهد یا آنها را درمان کند. در واقع روانشناسی کودک از این جهت اهمیت دارد که به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از نحوه ادراک کودک داشته باشیم و بتوانیم در مراحل رشد کودک کنارش باشیم و از او حمایت کنیم.
نکات روانشناسی کودک
برای اینکه کودکان سالمی داشته باشیم و بتوانیم در تربیت فرزندانمان موفق شویم، باید به نکات مهمی در روانشناسی کودکان توجه داشته باشیم. در قدم اول باید بدانیم که کودکان مانند بزرگسالان ممکن است دچار مشکلات روحی و روانی و اختلالات مختلفی شوند. بنابراین بهتر است به محض تشخیص، با کمک یک روانشناس کودک خوب برای درمان و بهبود اقدام کنیم. در ادامه نکاتی را مطرح می‌کنیم که در روانشناسی کودک و نوجوان اهمیت زیادی دارند.
- کودکان در وضعیت رشد، یادگیری، اخلاق و رفتار با یکدیگر متفاوت هستند، اما روند رشد آنها باید تا حدودی منطبق بر سن آنها باشد.
- عوامل زیادی بر شکل‌گیری شخصیت کودک تاثیر می‌گذارد. این عوامل می‌تواند شامل ژنتیک و ارث، محیط زندگی و خانواده، جامعه و فرهنگ اجتماعی باشد.
- کودک با هر نوع اختلال و مشکلی نیاز به حمایت و عشق والدین و مربیان دارد و احساس دریافت حمایت از اطرافیان، در روند بهبود و درمان کودک بسیار موثر است.
- فرزندپروری شامل مهارت‌های بسیاری است که والدین باید آنها را کسب کنند. والدین خوب در برابر روند رشد و یادگیری کودک خود احساس مسئولیت میکنند و در تلاش هستند تا مهارت‌های تربیت فرزند را در خود پرورش دهند. شما باید در این مسیر خود را به‌روز نگه دارید و اطلاعات کافی و مناسب را از منابع معتبر دریافت کنید.
- سرزنش‌کردن، تحقیر کردن، دادن حس گناه و ناکافی‌بودن به کودکان، ضربات مهلک و سنگینی به روان، احساسات و عواطف کودک وارد می‌کند.
- بهتر است والدین کودک از ابتدای دوران کودکی، روند رشد کودک را با روانشناسان کودک در میان بگذارند. در غیر این صورت، اگر احساس کردند مشکلی وجود دارد یا رفتارهای غیرمعمول از کودک دیدند، حتما برای ارزیابی بیشتر به روانشناس کودکان مراجعه کنند.
- والدین و روانشناسان کودک باید به مراحل مختلف و نقاط عطف رشد کودک توجه داشته باشند و آنها را با دقت بررسی کنند.
زمینه‌های مهم روانشناسی کودک
تا به اینجا دانستیم که روانشناسی کودک چیست و روان شناس کودک به چه کسی گفته می‌شود. حتما برایتان سوال است که روانشناسی اطفال حول چه موضوعاتی شکل می‌گیرد و دکتر روانشناس کودک چه زمینه‌هایی را بررسی و درمان می‌کند. به‌طور کلی روانشناسی کودک در پنج زمینه اصلی فعالیت می‌کند.
رشد کودک
رشد کودک در واقع در سه حوزه بررسی می‌شود:
۱. رشد فیزیکی: این زمینه به تغییرات فیزیکی بدن کودک اشاره دارد. این رشد معمولا یک توالی مشخص و قابل پیش‌بینی دارد همچنین مهارت‌های خاصی مانند هماهنگی حرکتی در این زمینه بررسی می‌شود.
۲. رشد شناختی: این زمینه که به رشد فکری هم معروف است، به فرآیندهایی اطلاق می‌شود که کودکان برای کسب دانش و اطلاعات از آن استفاده میکنند. این بخش شامل زبان، اندیشه، استدلال و تخیل است.
۳. رشد اجتماعی و عاطفی: رشد عاطفی و اجتماعی آنقدر ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، که معمولا با هم گروه‌بندی می‌شوند. یادگیری ارتباط با دیگران بخشی از رشد اجتماعی کودک است، در حالی که رشد عاطفی شامل توسعه احساسات و بیان آنها است. اعتماد، ترس، اعتمادبهنفس، غرور، دوستی، شوخ‌طبعی و غیره بخشی از رشد اجتماعی و عاطفی کودک به شمار می‌روند.
البته باید بدانید که همه حوزه‌های رشد کودک به‌نوعی با هم مرتبط هستند. توسعه و رشد موفق در یک حوزه می‌تواند روی شدت و رشد حوزه دیگر موثر باشد. درک اصول رشد کودک، بر نحوه مراقبت از کودک، رفتار با او و آموزش کودکان تاثیر زیادی داشته است.
۱. نقاط عطف فیزیکی: مرتبط با رشد مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف است.
۲. نقاط عطف شناختی یا ذهنی: به استعدادهای رشد مودک برای تفکر، یادگیری و حل مشکلات اشاره دارد.
نقاط عطف رشد کودک
شناسایی نقاط عطف در دوره‌های مختلف رشد کودک، برای روانشناس کودک خوب راهی مهم است تا بتواند پیشرفت کودک را در زمینه‌های مهم و کلیدی رشد کودک اندازه‌گیری کند. این نقاط مشخص میکنند که کودک در یک سن خاص چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد. دانستن نقاط عطف برای سنین مختلف به روان شناس کودکان کمک می‌کند تا به‌خوبی رشد طبیعی کودک را درک کنند و مشکلات احتمالی در تاخیر رشد را تشخیص دهند. برای مثال یک کودک ۱۲ ماهه معمولا می‌تواند بایستد و وزن خود را گرفتن دستش به جایی تحمل کند. بنابراین اگر کودکی به ۱۸ ماهگی برسد و هنوز نتواند راه برود، نشان‌دهنده مشکلی است که باید بررسی و کنکاش شود. نقاط عطف رشد کودک به چهار دسته تقسیم می‌شوند و بر یکدیگر تاثیرگذار هستند.
۳. نقاط عطف اجتماعی و عاطفی: بر توانایی کودک در ابراز احساسات و پاسخ به تعامل‌های اجتماعی مربوط می‌شود.
۴. نقاط عطف ارتباطی و زبانی: شامل رشد مهارت‌های ارتباط کلامی و غیر کلامی کودک است.
رفتار و اخلاق کودک
بدون شک همه کودکان می‌توانند گاهی اوقات شیطنت‌هایی داشته باشند. همچنین درگیری‌های بین والدین و فرزندان اجتناب‌ناپذیر است، زیرا کودک تا دوران نوجوانی برای ابراز استقلال و هویت‌یابی خود تلاش می‌کند بنابراین این رفتارها کاملا طبیعی خواهند بود. با این حال برخی از کودکان رفتارهای چالش‌برانگیزی دارند که خارج از روند رشد طبیعی آنها است. باید بدانید که مسائل رفتاری و اخلاقی، شایع‌ترین دلیلی است که والدین به کلینیک روانشناسی کودک مراجعه میکنند و در این زمینه از روانشناس کودک کمک می‌گیرند. روانشناسی کودک شامل بررسی همه ریشه‌های احتمالی مسائل رفتاری مانند اختلالات مغزی، مشکلات ژنتیکی، رژیم غذایی، وضعیت خانواده و استرس است که آنها را تشخیص می‌دهند و فرآیند بهبود یا درمان را طراحی میکنند.
مسائل رفتاری ممکن است مشکلات موقتی باشند که با موقعیت‌های استرس‌زا و ناگهانی به وجود می‌آیند، مانند تولد خواهر یا برادر جدید، طلاق والدین یا فوت یکی از اعضای خانواده. از طرف دیگر مسائل و مشکلات رفتاری شامل الگویی از رفتارهای پرخاشگرانه، مخرب یا خصمانه است که برای سن کودک مناسب نیست. اختلال‌های متعددی وجود دارند که ممکن است کودک به آنها دچار شود. برخی از مهم‌ترین موارد این اختلال‌ها عبارت‌اند موارد روبرو:
- اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD)
- اختلال سلوک (CD)
- اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
این اختلال‌ها علائم مشترکی دارند و می‌توانند با مشکلات عاطفی و اختلالات خلقی کودک تشدید شوند.
احساسات کودک
رشد عاطفی کودکان شامل یادگیری احساسات و عواطف است. کودک به مرور زمان چرایی و چگونگی احساسات خود را درک می‌کند، احساسات خود و دیگران می‌شناسد و راه‌هایی برای مدیریت آنها پیدا می‌کند. این فرآیند پیچیده از دوران نوزادی شروع می‌شود و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. بچه‌ها از دوران نوزادی احساساتی مانند شادی، ترس، غم و خشم را تجربه میکنند. سپس احساسات پیچیده‌تری مانند خجالت، تعجب، شرم، احساس گناه، غرور و هم‌دلی را تجربه میکنند.
باید بدانید که یادگیری تنظیم و کنترل احساسات برای برخی از کودکان دشوارتر از سایرین است. این مسئله ممکن است به دلیل خلق و خوی عاطفی خاص کودک باشد. برخی از کودکان ساده‌تر و زودتر از سایر کودکان احساسات شدیدتر را درک میکنند. این کودکان از نظر احساسی واکنش‌پذیرتر هستند و آرام‌شدن برایشان سخت‌تر است. همچنین کودکانی که واکنش عاطفی سریع‌تری دارند، راحت‌تر مضطرب می‌شوند. یک روانشناس کودک باید دلایل مشکلات کنترل و مدیریت احساسات را در کودک تشخیص دهد و سپس راهبردهایی را ارائه دهد تا به کودک کمک کند. کودک با کمک این راه‌ها یاد می‌گیرد که احساسات خود را بپذیرد و ارتباط بین احساسات و رفتار خود را درک کند.
اجتماعی شدن کودکان
در بخش‌های قبل اشاره کردیم که رشد اجتماعی کودک ارتباط نزدیکی با رشد عاطفی او دارد. جامعه‌پذیری افراد شامل به‌دست‌آوردن ارزش‌ها، دانش و مهارت‌هایی است که به کودک امکان می‌دهد تا به‌طور موثر با دیگران ارتباط برقرار کند. همچنین با کمک جامعه‌پذیری، کودک می‌تواند به شیوه‌های مناسبی به خانواده، دوستان و جامعه کمک کند. دوره کودکی یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین زمان‌ها برای اجتماعی‌شدن افراد است.
یکی از مهم‌ترین و اولین روابطی که کودکان تجربه میکنند، ارتباط با والدین یا سرپرستان خود است. باید بگوییم که کیفیت این رابطه تاثیر بسیاری بر رشد اجتماعی کودکان دارد. در روابط با هم‌سالان، کودک یاد می‌گیرد که چگونه تعاملات اجتماعی را آغاز و حفظ کند. در دوران مدرسه و بازی‌های گروهی، کودک به‌مرور یاد می‌گیرد که مهارت‌هایی را برای مدیریت تعارض به دست آورد. بازی‌کردن هم شامل هماهنگی، هدف‌گذاری، اقدام و درک متقابل است. با کمک این تجربه‌ها کودکان روابط دوستانه‌ای ایجاد میکنند تا امنیت و حمایت بیشتری دریافت کنند.
باید دقت کنید که هر عاملی ممکن است در ناتوانی کودک برای توسعه مهارت‌های اجتماعی نقش داشته باشد. میزان عشق و محبت در خانواده، تنش‌ها و اتفاقات ناگوار، وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده از مواردی هستند که در روند اجتماعی‌شدن کودک بسیار موثرند.
در این بین روان شناس کودک به بچه‌ها کمک می‌کند تا انگیزه‌های خصمانه و پرخاشگرانه خود را کاهش دهند و اقدامات و رفتارهای اجتماعی مناسب را تمرین کنند.
موضوعات مهم روانشناسی کودک
روانشناسی کودک حوزه وسیعی است که تمام ابعاد روحی و ذهنی کودک را دربرمی‌گیرد. یک کودک سالم باید بتواند به‌خوبی رشد کند، مهارت‌های مختلف را یاد بگیرد، به مرور با چالش‌های مختلف روبه‌رو شود و مهارت حل مسئله را بیاموزد. در این بین به دلایل مختلفی ممکن است کودکان دچار مشکلات و اختلال‌هایی شوند که این روند رشد را مختل یا چالش‌برانگیز می‌کند. به همین دلیل روانشناس کودک می‌تواند موضوعات مختلفی را تشخیص دهد و آنها را حل کند. در ادامه به مهم‌ترین موضوعات روانشناسی کودکان و روانشناسی نوجوانان اشاره می‌کنیم.
روانشناسی کودکان بیش فعال
اختلال بیش فعالی و نقص توجه که به آن ADHD گفته می‌شود یکی از اختلال‌های شایع در بین کودکان است که کودک علائمی مانند بی‌قراری، دقت کم، فعالیت جسمی بالا و رفتارهای تکانه‌ای از خود نشان می‌دهد. این کودکان باید با کمک مربیان و روانشناسان خود با تمرین‌های مختلف و در صورت نیاز مصرف دارو بهبود پیدا کنند.
روانشناسی کودکان اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم علائم مختلفی را از خود نشان می‌دهند زیرا این اختلال طیف وسیعی دارد. به‌طور کلی کودکان اوتیسم در تمرکز و توجه به دیگران و نیز برقراری رابطه با اطرافیان دچار مشکل هستند. کودکان اوتیسم به روتین‌ها، انجام کارها و بازی‌های خاص علاقه دارند و دوست ندارند کسی حواس آنها را پرت کند یا نظم زندگی آنها را به‌هم بزند. اوتیسم یک طیف اختلال پیچیده است که برای درمان آن از روشهای رفتاری و شناختی، مداخلات والدین، درمان‌های دارویی یا ترکیبی از این روش‌ها با توجه به نظر دکتر روانشناس کودکان استفاده می‌شود.
روانشناسی کودکان مبتلا به وسواس
اختلال وسواس یکی از اختلال‌هایی است که ممکن است در کودکان هم نشانه‌هایی از آن را ببینیم. وسواس فکری-عملی اختلالی است که در آن کودک تمایل به انجام رفتارهای تکرارشونده دارد. کودک این رفتارها را انجام می‌دهد تا از فکرهای تکرارشونده ذهنی خود دوری کند. درمان اختلال وسواس در کودکان نیز با روشهای مختلف یا ترکیبی از آنها باید زیر نظر روانشناس باتجربه انجام شود. این روش‌ها عبارت‌اند از: روشهای شناختی رفتاری، درمان‌های دارویی، روش‌هایی مانند نوروفیدبک و خانواده درمانی.
روانشناسی کودکان پرخاشگر
پرخاشگری در کودکان ممکن است شامل رفتارهای مختلفی مانند فریاد کشیدن، لگد زدن، پرت‌کردن اشیا، قلدری‌کردن یا حمله‌های کلامی باشد. مهم‌ترین قدم برای روانشناس کودک این است که دلایل پرخاشگری کودک را ریشه‌یابی کند و آنها را به‌مرور حل کند. در این مسیر رفتارهای درست و اصولی خانواده تاثیر بسیار زیادی دارد. ممکن است در کنار رفتار درمانی، نیاز به مصرف دارو نیز از جانب دکتر کودک تشخیص داده شود.
روانشناسی کودکان لجباز
لجبازی کودکان یکی از رفتارهایی است که ممکن است به‌مرور زمان توان و صبر والدین را از بین ببرد. کودک لجباز ممکن است به دلایل مختلفی این کار را انجام دهد که روان شناس کودک لجباز این دلایل را تشخیص می‌دهد، سپس رفتارها و درمان مناسب را برای این کودک پیاده‌سازی می‌کند.
روانشناسی اضطراب کودکان
گاهی وقت‌ها کودک به دلایل مختلفی دچار اضطراب می‌شود. جر و بحث والدین، طلاق یا فوت بستگان، مشکلات مدرسه، کمبود اعتمادبهنفس، خشونت و آزار دیدن از اطرافیان، آزار جسمی و جنسی، فشارهای روانی و بسیاری از عوامل دیگر می‌تواند باعث ایجاد اضطراب در کودکان شود. اضطراب می‌تواند مدل‌های مختلفی مانند اضطراب جدایی، اختلالات خواب و اضطراب هنگام انجام بعضی از کارها داشته باشد. روانشناس کودک علت‌های این اضطراب‌ها را تشخیص می‌دهد و روش درمانی مناسب را پیش می‌گیرد.
روانشناسی اختلال یادگیری در کودکان
بعضی از بچه‌ها به دلایل مختلف ژنتیکی یا تربیتی در زمینه‌های مختلف یادگیری اختلال دارند. این اختلال معمولا در سنین مدرسه بیشتر به چشم می‌آید و بهتر است والدین یا سرپرستان کودک هرچه سریع‌تر برای بهبود و درمان کودک اقدام کنند و او را نزد روانشناس کودک خوب و معتبر ببرند.
روانشناسی اختلال سلوک در کودکان
در این نوع اختلال کودکان نمی‌توانند در روابط اجتماعی خود رفتارهای درست و مناسبی داشته باشند. این کودکان ممکن است رفتارهای خرابکارانه، فریبکارانه و پرخاشگرانه‌ای داشته باشند. بسیاری از این کودکان ممکن است قوانین را نقض کنند، منظم نباشند و دستورالعمل‌ها را رعایت نکنند. درمان این نوع اختلال زمان‌بر است و روانشناس اطفال معمولا از روشهای گفتاردرمانی و رفتاردرمانی استفاده می‌کند.
روانشناسی اختلال افسردگی کودکان
هر کودکی ممکن است در مقطعی از زندگی خود دچار افسردگی شود. افسردگی کودکان می‌تواند دلایل پیچیده‌ای داشته باشد. این کودکان ممکن است احساس غم، ناامیدی، تنهایی و بی‌انگیزه‌بودن داشته باشند. درمان افسردگی کودکان می‌تواند با ترکیبی از رفتاردرمانی و دارودرمانی زیر نظر روانشناسان کودک انجام شود.
اهمیت تست روانشناسی کودک
همه ما می‌دانیم که بچه‌ها مثل هم نیستند. تست های روانشناسی کودک روش‌هایی برای تعیین عملکرد کودک در مقایسه با کودکان هم‌سن است. برای مثال اگر کودکی با مشکلات یادگیری دست و پنجه نرم می‌کند، تعیین میزان مشکلات، ناتوانی رشدی و سایر شرایط سلامت روان می‌تواند برای درمان کودک مفید باشد. با جمع‌آوری اطلاعات از طریق تست روانشناسی کودک، روانشناس می‌تواند میزان مشکل کودک را تشخیص دهد و روند درمانی را پیش بگیرد.
برای کودکانی که به مدرسه می‌روند، تست های روانشناسی می‌تواند برای کسب اطلاعات درباره نقاط ضعف و قوت کودکان بسیار مفید باشد. گاهی اوقات ارزیابی‌ها می‌توانند زمینه‌های خاصی را برای والدین و مربیان مشخص کند تا آنها با کمک روانشناس کودک بتوانند راه‌حل‌های درستی را برای حل مشکلات کودک پیدا کنند. در واقع ارزیابی و تست های روانشناسی کودک برای درک دقیق و به‌دست‌آوردن تصویر دقیقی از کودک بسیار مفید هستند.
ارزیابی روانشناختی کودک معمولا شامل انواع آزمون‌ها و تست های روانشناسی است که معمولا همراه با مصاحبه‌های بالینی و پیش‌زمینه درباره بچه‌ها، به روانشناس کودک خوب کمک می‌کند تا عملکرد او را درک کرده و به تشخیص مشکلات و درمان کودک کمک کنند.
انواع تست های روانشناسی کودک
با توجه به نیاز روانشناس کودکان، انواع مختلفی از تست های روانشناسی وجود دارد. برخی از آزمون‌ها شامل تعامل بین روانشناس و فرد است، برخی شامل مقیاس‌های رتبه‌بندی و پرسش‌نامه‌هایی است که سرپرست کودک آنها را تکمیل می‌کند. برخی از تستها هم مصاحبه‌های مفصل و عمیق درباره علائم کودک هستند. روان شناس کودک بعضی از تستها را بعد از مشاهده رفتار بچه‌ها تکمیل می‌کند. در ادامه مهم ترین تست های روانشناسی کودک را معرفی می‌کنیم.
تست هوش
تست‌های هوش جنبه‌های مختلف عملکرد ذهنی کودک را اندازه‌گیری میکنند. این تستها شامل آزمون‌هایی برای توانایی استدلال، برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و قضاوت است. در این تستها ممکن است از کودک بخواهند تا کارهای مختلفی را انجام دهد. برخی از آزمون‌های هوش غیرکلامی هستند و اجرای آنها نیازی به ارتباط کلامی ندارد.
آزمون پیشرفت
این آزمون‌ها، عملکرد کودک را در زمینه‌های مختلف تحصیلی ارزیابی می‌کند. این تستها به روانشناسان کودک کمک میکنند تا بفهمند کودک در زمین‌های مختلف در سطح کلاس است یا خیر.
آزمون استعدادیابی
یکی از آزمون های پرطرفدار، تست های استعدادیابی هستند که به روانشناس اطفال کمک میکنند تا توانایی یادگیری کودک را در زمینه‌های مختلف درک کنند. برای مثال در این آزمون‌ها بررسی میکنند که کودک به چه سرعتی می‌تواند مهارت خاصی را یاد بگیرد.
آزمون رشد
تست رشد برای کودکان کوچک‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند. این آزمون‌ها تعیین میکنند که آیا کودک به نقاط عطف رشد خود دست پیدا می‌کند یا خیر. در این تستها ارتباطات کودک، رشد شناختی و رشد حرکتی کودک سنجیده می‌شوند.
تست شخصیت شناسی
آزمون های شخصیت به روانشناسان کمک میکنند تا برای اختلال‌ها و مشکلات روانی مختلف بتوانند کودک را غربال کنند.
آزمون های مشاهده ای
این آزمون از موقعیتی نیمه‌ساختاریافته بهره می‌برند تا روانشناس بچه ها بتواند اعمال یا رفتار خاصی را زیر نظر بگیرد. این تستها برای تشخیص اختلال‌هایی مانند اوتیسم به کار می‌رود.
ارزیابی‌های روانشناختی بسیار متنوع هستند که روانشناس با توجه به اطلاعات مورد نیاز، آنها را انتخاب می‌کند. علاوه بر این تستها، آزمون‌های دیگری مانند موارد زیر نیز وجود دارد که با تشخیص روانشناس کودکان انتخاب می‌شوند:
- تست های عصب روانشناسی
- تست مشاهده مستقیم
- تست اختلالات روانی
دکتر مهسا ساداتی روانشناس کودک
رشد تربیت کودکان یکی از مقوله‌های مهم برای والدین به شمار می‌رود. همه ما در برابر سلامت روان، رشد مناسب و سلامتی جسمی و ذهنی کودک مسئول هستیم. دلایلی وجود دارد که ممکن است کودکان را از مسیر اصلی رشد و پرورش منحرف کند و آنها را دچار اختلالات مختلف کند. به همین دلیل باید کودک همیشه زیر نظر روان شناس کودک خوب باشد تا کوچکترین مشکلی سریع تشخیص داده شود و با بهترین روشهای درمانی بهبود پیدا کند. یادتان باشد که نقش روانشناس کودک در تشخیص و ارائه روند درمان بسیار مهم است. به همین دلیل باید در انتخاب روانشناس اطفال بسیار محتاط عمل کنید و دقت کافی داشته باشید.
دکتر مهسا ساداتی، دارنده دکترای روانشناسی تربیتی و عضو هیئت علمی دانشگاه با سال‌ها سابقه آکادمیک و تجربی در درمان اختلال‌های کودکان و نوجوانان، از بهترین و به‌روزترین روشهای درمانی استفاده می‌کند. در کلینیک دکتر ساداتی انواع تست هوش، شخصیت شناسی، استعدادیابی، افسردگی، وسواس، اضطراب و سایر تست‌های معتبر و علمی با بهترین متدهای روز دنیا برای کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. در کنار این تستها کودکان و نوجوانان با مصاحبه‌های منظم و دقیق ارزیابی می‌شوند تا روش درمانی مناسب برای آنها طراحی شود. استفاده از خدماتی مانند نوروفیدبک و تحلیل نقشه مغزی، تشخیص و درمان را باکیفیت‌تر و دقیق‌تر می‌کند.
ما در مجموعه دکتر مهسا ساداتی، بهترین روانشناس کودک در تهران، همواره در تلاش هستیم تا بهترین خدمات را مطابق با به‌روزترین و معتبرترین منابع علمی و روشهای درمانی به شما عزیزان ارائه کنیم. هدف ما درک رفتارها و عملکرد ذهن کودک، ایجاد جامعه‌ای سالم با کودکانی شاد و سالم است. ما در مسیر درمان اختلالات کودکان، تربیت کودک، فرزندپروری و رفتار با کودکان و نوجوانان در کنار شما هستیم.
24 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
سلام یه سوال داشتم از خدمتتون
من یه پسر نوجوان 15 ساله دارم که درونگراست
آیا ساکت بودن و خیلی از شیطنت های خاص این دوران رو مثل بقیه انجام ندادن برای ما جای نگرانی میتونه داشته باشه به نظرتون یا خیر؟
سلام دوست عزیزم. در افراد درونگرا امکان دارد که ساکت بودن از ویژگیهای شخصیتی انها باشد اما امکان هم دارد با وجود فاکتورهای افسردگی مثل کاهش قدرت تصمیم گیری، کاهش سطح تمرکز و افکار خودکشی فرد در معرض افسردگی باشد. حتما به یک متخصص مراجعه کنید لطفا.
عالی
متشکرم از ثبت نظر ارزشمند شما
یکی از بهترینها در زمینه مشاوره نوجوان هستند. بعد از بررسی دخترم به وسیله نقشه مغزی و تشخیص افسردگی، درمان کامل بدون دارو و با نوروفیدبک و مشاوره در کلینیک خانم دکتر ساداتی انجام گرفت. متشکرم
خوشحالم که توانستیم در خدمت شما باشیم و مشکل را حل کنیم
سلام
میخواستم بدونم که چجوری میشه بیش فعالی رو تشخیص داد؟ آیا یک معلم سر کلاس بعد از یک ماه از شروع سال تحصیلی میتونه بگه که یک دانش آموز بیش فعاله؟
سلام دوست عزیزم. برای تشخیص بیش فعالی حتما میبایست سه مورد انجام بشه. مصاحبه با والدین، مشاهده کودک و انجام تستهایی مثل تست وکسلر و یا انجام نقشه مغزی. بدون انجام تستها، نقشه مغزی و بررسی دقیق تشخیص نمیتونه دقیق و قطعی باشه.
سلام خانم دکتر. ما برای عدم تمرکز دخترم پیش شما اومدیم. بعد از نقشه مغزی برای ما نوروفیدبک گذاشتید. توی ۲۰ جلسه خیلی بهتر شد. الان مشقهاش رو تموم میکنه و دیگه درگیر نمیشیم سر مشق نوشتن. فقط رفتیم مسافرت و جلسات قطع شد. آیا باید ادامه بدیم و لازمه دوباره بیارمش؟
سلام. حالا که از نوروفیدبک جواب گرفتید بهتره جلسات رو بین سی تا چهل جلسه ادامه بدید و بعد هفته‌ای یک بار جهت تثبیت تشریف بیارید تا اثرگذاری نوروفیدبک ماندگار بشه. البته بهتره ده تا بیست جلسه اول بدون وقفه باشه. معمولا در انتها دوباره یک نقشه مغزی گرفته میشه و با نقشه اولیه مقایسه میشه تا ببینیم تغییرات به چه صورت بوده. موفق باشید.
چند ساله پیش فرزندم رو آوردم پیش خانم دکتر ساداتی برای بازی درمانی. مشکل وسواس بود که به لطف خدا و جلسات بازی درمانی حل شد. الان اتفاقی وبسایت شما رو دیدم. خیلی ازتون تشکر میکنم خانم دکتر مهربان
چقدر عالی، خدا رو شکر دوست عزیزم. ممنونم که نظر ارزشمندتون رو ثبت کردید.
جهت تشخیص اوتیسم در فرزندم به چند مشاور مراجع کردیم. تمام روانشناسان معروف دستیارانشون معاینه اولیه رو انجام میدن اما خانم دکتر ساداتی خودشون ارزیابی رو با حوصله انجام دادن و ما رو به بازی درمانگر جهت بازی درمانی اولیه ارجاع دادن. مشکل فرزندم شکر خدا اوتیسم نبود و تمام جبران تاخیرش رو مدیون خانم دکتر ساداتی و تیم زبده ایشون هستیم.
سلام دوست عزیزم. اولین و مهم‌ترین کار در درمان تشخیص درست و تدوین پروتکل درست درمانی هست. این تشخیص و تدوین پروتکل میبایست حتما توسط متخصص و با مشاهده مستقیم کودک انجام گیرد در غیر اینصورت جلسات درمانی هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. خدا رو شاکرم که مشکل فرزندتون حل شد.
خانم دکتر جان کودکی که در دو سالگی گفتار درستی نداره میتونه اوتیسم باشه. در اینستا هم پیام دادم. لطفا اگر ممکنه جواب بدید خیلی نگرانیم.
سلام دوست خوبم. مشکل گفتار یکی از فاکتورهای اختلال اوتیسم هست و اگر با فاکتورهای دیگه اوتیسم از قبیل مشکلات اجتماعی مثل پاسخدهی به اسم و ارتباط چشمی، رفتارهای کلیشه‌ای، عدم دستورپذیری و خیلی موارد دیگه همراه نباشه نمیشه تشخیصی روی اوتیسم داد. از طرفی علت مشکلات گفتاری هم میتونه موارد متعدد دیگه‌ای مثل وراثت و یا در معرض چند زبان قرار گرفتن هم باشه که موجب تاخیر میشن. من نظرم اینه که حتما فرزندتون رو جهت بررسی پیش یک متخصص چک بفرمایید.
ممنون از مطلب خوب و مفیدی که تو این صفحه گذاشتید
خیلی کامل بود و سوالات زیادی هم برامون حل کرد
سوالی که دارم اینکه صرفا شناخت روحیات و شرایط بچه ها هم تست های شخصیتی و روانشناسی هم انجام میدید؟
سلام. بله دوست عزیزم. در جهت شناخت ویژگیهای شخصیتی کودکان و استعدادیابی آنها تستهایی وجود داره که در کلینیک انجام میدیم. در خدمتتون هستیم.
با عرض سلام،
من برای پسرم که ۱۰ ساله است وقت مشاوره آنلاین میخواستم متاسفانه امکان آمدن حضوری رو ندارم.
متاسفانه مدتی هست پسرم بسیار رفتار های عجیبی داره که تمام اعضای خانواده رو تحت تاثیر قرارداده و ادامه این شرایط بسیار به همه آسیب وارد می‌کند.
اون تمام وقت انرژی من را برای خودش میخواد یک خواهر ۴ و یک برادر ۹ ساله دارد نمیذاره من کوچکترین انرژی داشته باشم برای بقیه اعضای خانواده.
من رو کاملا تحت اختیار خودش میخواد داشته باشه لج بازی میکنه برای همه چیز مثلا چند شب پیش قرار بود منزل دوستان شب بمونیم شروع کرد غر و ناله که من نمیمونم باید برم اینجا ناراحتم .
ما تصمیم به بازگشت گرفتیم البته نه به خاطر پسرم ،اون شروع کرد نه باید بمونیم من میخوام بمونم.
کلا تمان زندگی من پر‌از استرس شده و با توجه به بیماری که من دارم MS اصلا استرس برای شرایط من خوب نیست.
اون استرس درست می‌کند و سریع پشیمون میشه گریه میکنه که منو ببخش نمیدونم چرا اینطوری میشم یه وقتایی.
از کاراش خیلی پشیمون میشه و دوست نداره وضعیت اینطور پیش برود.
با مسئله خوابیدن بسیار مشکل داره با غذا خوردن کلا با همه چیز مشکل دارد.
از شما میخوام خواهشا به خاطر شرایط بسیار وحشتناک خانه برای ما یک قرار صحبت با دکتر روانپزشک یا مشاوره در نظر بگیرید .
از شما خواهش میکنم هزینه هر جلسه مشاوره با دکتر و روانپزشک را برای من بنویسید.
پیشاپیش از کمک شما بسیار سپاسگزارم.
عامری
سلام. با توجه به توضیحات شما نیاز به بررسی هست که اگر سطح مشکلات شما با فرزندتون واقعا بالا هست ممکنه نیاز به دارودرمانی وجود داشته باشه. جهت تعیین وقت با روانپزشک مجموعه لطفا با شماره ۰۹۱۲۸۳۹۸۵۸۸ تماس بگیرید و بفرمایید با خانم دکتر پورقاسم براتون وقت تنظیم بشه. متشکرم
با سلام و وقت بخیر
من یه پسر ۶ساله دارم،که الان پیش،دبستانی هست،داخل کلاس کلیه فعالیت‌ها رو به خوبی انجام میده و برا همه کارا با بقیه همکاری میکنه،بزرگترین مشکلی که الان داریم اینه که بعد از گذشت ۴ماه از شروع کلاسها با کسی داخل کلاس صحبت نمیکنه حتی با مربیهاش،اگه ازش سوالی بپرسن با زبان بدن جواب میده ولی وقتی از کلاس بیاد بیرون کلا از کوچکترین مورد داخل کلاس صحبت میکنه تا برسه خونه،داخل خونه هم مدام در حال صحبت کردن و سوال پرسیدن و…هست و من نگران سالهای پیش رو و مدرسه هستم که صحبت نکردنش حتما مشکل ساز میشه،خاستم بدونم چنین موردی مشکلش از چی میتونه باشه آیا قابل برطرف شدن هست،چون برخیا میگن باید زمان بگذره،خاستم نظر شما رو هم بدونم.
تشکر میکنم از وقتی که میذارید.
سلام. اختلالات در گذر زمان تغییر شکل پیدا میکنند و سطحشون بیشتر یا کمتر میشه. اختلالی که عنوان کردید «لالی انتخابی» نام داره که زمانی رخ میده که فرد دچار اختلال اضطراب اجتماعی میشه. این یعنی اضطراب اجتماعی که اوایل در کودک وجود داره نه تنها روی روال طبیعی کمتر نشده بلکه بیشتر هم شده و معمولا ریشه ژنتیکی داره. به نظرم براش بازی درمانی شروع بکنید بهترین راه هستش چون ممکنه هر چه جلوتر میرید سطح این اختلال بالاتر بره دوست عزیزم.
با عرض سلام و خسته نباشید
من پسری ۸ ساله دارم که به گفته روانشناس وسواس فکری و بیش حسی داره یک مدت هم ک
بازی درمانی براش انجام شد ولی نتیجه مشهود نبود.
می خواستم بدونم با نرو فید بک میتونیم جواب بگیریم
تقریبا چند جلسه روند درمان طول میکشه؟ چون از شهرستان باید بیام
سلام. بله نوروفیدبک و لورتا نوروفیدبک از درمان‌هایی هستند که میتونن روی وسواس تاثیر داشته باشند به‌ویژه اینکه بازی‌درمانی بی‌نتیجه بوده. معمولا تعداد جلسات بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه هست. نوروفیدبک هفته‌ای سه روز و لورتا هفته‌ای دو روز هست که مراجعین راه دور لورتا رو انتخاب میکنند و پنجشنبه‌ها و شنبه‌ها رو برمیدارن که سه روز رو تهران بمونن و کارشون انجام بشه. برای کسب اطلاعات بیشتر با کلینیک تماس بگیرید، راهنماییتون میکنند.