رشد شناختی کودک چیست و چه مراحلی دارد؟
رشد شناختی در کودکان سفری جذاب و البته مهم است که نحوه درک و تعامل آن‌ها با دنیای اطراف را شکل می‌دهد. کودکان از لحظه تولد اطلاعات محیط را پردازش کرده و شروع به ساختن چارچوب‌های ذهنی می‌کنند. از این طریق آن‌ها می‌توانند یاد بگیرند و تصمیم‌گیری کنند. والدین و مربیان کودک باید مراحل و فرایندهای رشد شناختی را به‌خوبی درک کنند تا بتوانند درباره نحوه تفکر، یادگیری و رشد کودک بینش دقیق‌تری داشته باشند. همچنین آشنایی با مراحل و ویژگی‌های رشد شناختی باعث می‌شود تا بتوانید تاخیر در رشد شناختی یا مشکلات مرتبط را سریع‌تر تشخیص دهید. در این مطلب درباره رشد شناختی کودک و مراحل آن بیشتر صحبت می‌کنید و راهکارهایی را برای بهبود رشد شناختی به والدین ارائه می‌دهیم. تا پایان با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
رشد شناختی در کودکان چیست؟
از دیدگاه روانشناس کودک رشد شناختی کودک به فرایندی اطلاق می‌شود که در آن توانایی او برای تفکر، استدلال، درک و به‌خاطر سپردن رشد پیدا میکند. این توانایی‌ها شامل رشد مهارتهای فکری مانند حل مسئله، تصمیم‌گیری، توسعه حافظه، زبان و بهبود ادراک کودک است. در واقع رشد شناختی در کودک فقط محدود به کسب دانش و اطلاعات نیست، بلکه کودک به مرور یاد می‌گیرد که از دانش و اطلاعات دریافتی برای تعامل موثر با جهان استفاده کند.
جنبه‌های کلیدی رشد شناختی
- ادراک: این توانایی به مهارت پردازش اطلاعات حسی از محیط گفته می‌شود. همان‌طور که کودک رشد میکند، در تفسیر آنچه که می‌بیند، می‌شنود، لمس میکند، می‌بوید و می‌چشد بهتر می‌شود.
- حافظه: رشد حافظه به کودکان اجازه می‌دهد تا اطلاعات را ذخیره و نگهداری کرده و ان‌ها را به خاطر بیاورند. این مورد شامل حافظه کوتاه‌مدت و حافظه بلندمدت می‌شود.
- مهارت زبانی: رشد زبان برای رشد شناختی بسیار مهم است. این توانایی شامل درک و استفاده از زبان برای برقراری ارتباط است.
- حل مسئله: از دیگر جنبه‌های رشد شناختی کودک می‌توان به توانایی فکر کردن در یک موقعیت، در نظر گرفتن راه‌های مختلف و انتخاب بهترین مسیر است. حل مسئله شامل مهارت‌هایی مانند برنامه‌ریزی، انعطاف‌پذیری و تفکر انتقادی است.
- استدلال و منطق: با رشد شناختی کودک، توانایی تفکر منطقی و درک مفاهیم انتزاعی در آن‌ها رشد میکند. این شامل مهارت‌هایی مانند طبقه‌بندی، مقایسه و درک علت و معلول است.
اهمیت رشد شناختی در کودک
حالا که دانستید رشد شناختی در کودکان چیست، باید بدانید این جنبه از رشد کودک اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا پایه و اساس توانایی کودک برای یادگیری، درک و تعامل با جهان به شمار می‌رود و روی بسیاری از جنبه‌های زندگی کودک تاثیر می‌گذارد. در ادامه اهمیت رشد شناختی کودک را مرور می‌کنیم:
- رشد شناختی بستری برای انواع یادگیری است و به کودک کمک میکند تا دانش جدید و مفاهیم پیچیده را درک کند.
- کودکان با کمک رشد شناختی می‌توانند با چالش‌خا و تصمیمات مختلف روبه‌رو شوند. رشد شناختی به تجزیه‌وتحلیل موقعیت‌ها، در نظر گرفتن راه‌حل‌ها و تصمیم‌گیری آگاهانه کمک میکند.
- رشد شناختی کودک ارتباط نزدیکی با فراگیری زبان دارد. در این مسیر کودک توانایی خود را برای درک و استفاده از زبان برای تعامل و ارتباطات اجتماعی بهبود می‌دهد.
- با توسعه رشد شناختی، کودک می‌تواند نشانه‌های اجتماعی و همدلی را بهبود دهد و این مهارت به ایجاد و حفظ ارتباطات اجتماعی او کمک میکند.
- کودکان با کمک رشد شناختی می‌توانند احساسات خود را مدیریت کنند. آن‌ها می‌توانند درک بهتری از احساسات خود داشته باشند و راهکارهایی برای مقابله با چالش‌های عاطفی پیدا کنند.
- با توسعه رشد شناختی، استقلال کودک نیز توسعه پیدا میکند و کودک می‌تواند وظایف را مستقل انجام دهد. این ویژگی حس اعتماد به نفس را در کودک تقویت میکند.
- رشد شناختی به کودک کمک میکند تا با موقعیت‌های جدید سازگار شوند و پس از شکست‌ها بهبود پیدا کنند. توانایی تفکر انعطاف‌پذیر، یادگیری از تجربه‌ها و به‌کارگیری اطلاعات جدید در برابر دانش‌ها نیز از دیگر مزایای رشد شناختی کودک است.
- مهارتهای رشد شناختی با عملکرد تحصیلی بهتر نیز مرتبط هستند، زیرا یادگیری بهتر و توانایی حل مسئله را توسعه می‌دهند.
- رشد شناختی به کودک کمک میکند تا خارج از چارچوب فکر کند، احتمالات جدید را بررسی کرده و خلاقیت خود را توسعه دهد.
این مطلب را از دست ندهید: تاخیر رشد شناختی در کودکان
مراحل رشد شناختی کودک
رشد شناختی یکی از جنبه‌های مهم رشد کودک است که از بدو تولد شروع می‌شود و مراحل مختلفی دارد. آگاهی از این مراحل باعث می‌شود تا بتوانید درک بهتری از فرایند رشد شناختی کودک و سرعت آن داشته باشید.
مرحله حسی-حرکتی (از بدو تولد تا ۲ سال)
- این مرحله در کودکان نوزاد تا دو سالگی به چشم می‌خورد.
- یادگیری از طریق حواس و اعمال: نوزاد جهان را از طریق حواس خود یعنی دیدن، شنیدن، لمس‌کردن، چشیدن و بوییدن و نیز با کمک فعالیت‌های حرکتی مثل چنگ‌زدن، مکسیدن و لگد زدن کشف میکند.
- درک دوام اشیا: حدود ۸ تا ۱۲ ماهگی، نوزادان این درک را پیدا می‌کنند که اشیا حتی زمانی که دور از دید هستند، باز هم وجود دارند. این نقطه عطف مهمی در رشد شناختی این مرحله است.
- رفتار معطوف به هدف: در اواخر این مرحله کودکان با هدفی خاص کارهایی را انجام می‌دهند. برای مثال تکان‌دادن جغجغه برای شنیدن صدای آن.
دوره پیش عملیاتی (۲ تا ۷ سال)
- تفکر نمادین: کودک شروع به استفاده از کلمات و تصاویر برای نمایش اشیا میکند. در این مرحله سرعت رشد زبان بسیار چشمگیر است.
- خودمحوری: کودک نمی‌تواند چیزها را از دیدگاه دیگران ببیند. آن‌ها تمایل دارند به این فکر کنند که همه دنیا را مانند خود کودک می‌بینند.
- جاندار پنداری اشیا: کودک فکر میکند که اجسام بی‌جان و اشیا دارای احساس و فکر هستند.
- عدم حفاظت: کودک هنوز نمی‌داند که برخی از ویژگی‌های اجسام، حتی زمانی که ظاهر آن‌ها تغییر میکند، ثابت می‌مانند.
مرحله عملیاتی عینی (۷ تا ۱۱ سال)
- تفکر منطقی: مهم‌ترین ویژگی این دوره از رشد شناختی کودکان شروع کردن به تفکر منطقی است. در این دوره کودک درباره اشیا ملموس و رویدادها تفکر منطقی انجام می‌دهد.
- ثبات: کودک در این مرحله درک میکند که برخی از خواص اشیا علی‌رغم تغییر شکل یا ظاهر، ثابت می‌مانند. برای مثال آن‌ها می‌فهمند که مقدار آب در یک لیوان باریک و بلند و یک لیوان پهن و کوتاه یکسان است.
- طبقه‌بندی: کودک توانایی دسته‌بندی اشیا بر اساس خصوصیات آن‌ها را پیدا میکند.
- برگشت‌پذیری: کودک در این مرحله درک میکند که برخی از اعمال می‌تواند معکوس شود. برای مثال یاد می‌گیرد که ۳+۵=۸ پس ۸-۳=۵.
دوره عملیات انتزاعی و صوری (۱۲ سال به بالا)
- تفکر انتزاعی: نوجوانان می‌توانند به مفاهیم انتزاعی و موقعیت‌های فرضی فکر کنند. آن‌ها می‌توانند ایده‌هایی را که از نظر فیزیکی وجود ندارند، درک کرده و آن را در ذهن خود دستکاری کنند.
- استدلال فرضی-قیاسی: در این سن بچه‌ها می‌توانند فرضیه‌ها را فرموله کنند و آزمون‌های سیستماتیک برای حل مسائل را یاد بگیرند.
- فراشناخت: نوجوانان می‌توانند در فرایندهای فکری خود تامل کنند و توانایی‌های شناختی خود را درک کنند.
- استدلال اخلاقی: نوجوان در این سن می‌تواند استدلال اخلاقی پیچیده‌تر و تفکر اخلاقی را توسعه دهد. برای مثال نوجوان می‌تواند به مسائل فلسفی مانند عدالت و آزادی فکر کند و پیامد اعمال مختلف در سناریوهای فرضی را در نظر بگیرد.
این مطلب هم برای شما مفید است: آشنایی با روانشناسی رشد کودک
بهبود رشد شناختی در کودکان؛ نکاتی برای والدین
والدین نقش مهمی در بهبود و توسعه رشد شناختی کودک دارند. بنابراین آن‌ها می‌توانند با کمک راهکارهای عملی، به بهبود این جنبه از رشد فرزند خود نیز کمک کنند.
- یک محیط محرک ایجاد کنید. از اسباب‌بازی‌های آموزشی برای توسعه خلاقیت، حل مسئله و کاوش کمک بگیرید.
- به طور منظم برای کودک کتاب بخوانید تا تخیل و مهارتهای زبانی او بهبود یابد.
- از فعالیت‌های تعاملی مانند بردگیم‌ها کمک بگیرید تا به نحوه تفکر و توسعه حافظه کودک کمک کند.
- به کودک اجازه دهید تا محیط اطراف را کاوش کند، اشیا را لمس کند و به کنجکاوی خود پاسخ دهد.
- سعی کنید ابزارهایی را در راستای علایق فرزندتان در اختیار او قرار دهید.
- با کودک صحبت کنید و او را در گفت‌وگوها شرکت دهید. از او بخواهید افکار خود و اتفاقات را برای شما تعریف کند.
- با کمک قصه‌ها به کودک واژه‌های جدید را بیاموزید. داستان‌ها به توسعه مهارتهای زبانی، درک بهتر دیگران و بهبود خلاقیت کمک می‌کنند.
- برای بهبود توانایی حل مسئله از بازی‌های معمایی و پازل‌ها کمک بگیرید.
- به کودک کمک کنید تا در خانه کارهای واقعی را در کنار شما انجام دهد تا فرایند حل مسئله را یاد بگیرد.
- فرصتی فراهم کنید تا بچه‌ها با همسالان خود ارتباط برقرار کرده و با آن‌ها فعالیت‌های گروهی و تیمی انجام دهد.
- با کمک بازی‌هایی مانند ایفای نقش، به توسعه درک کودک از دیگران و نقش‌ها و احساسات مختلف کمک کنید.
- فعالیت‌های بدنی مختلف را تشویق کنید تا مهارتهای حرکتی ظریف و درشت کودک بهبود پیدا کند.
- سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرید. رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی، خواب کافی و فعالیت‌های ورزشی منظم همگی در بهبود رشد شناختی کودک موثر هستند.
- اگر متوجه تاخیری در هر یک از عملکردها شدید، حتما از بهترین روانشناس کودک آنلاین یا حضوری کمک بگیرید تا در صورت نیاز فرایند درمان شروع شود.
سخن پایانی
رشد شناختی در کودکان از جمله مهم‌ترین جنبه‌های رشد است که ویژگی‌ها و عملکردهای مختلفی را در بر می‌گیرد. این رشد از بدو تولد شروع شده و تا نوجوانی ادامه پیدا میکند. توسعه رشد شناختی برای ادراک بهتر، حل مسئله، ارتباط با دیگران و عملکرد حرفه‌ای در بزرگسالی نیز مورد نیاز است. بنابراین لازم است که والدین با اهمیت رشد شناختی و مراحل آن آشنایی داشته باشند تا بتوانند بر اساس مراحل رشد شناختی کودک فرایند رشد را زیر نظر بگیرند. کلینیک دکتر ساداتی در کنار شما است تا بتوانید با کمک درمانگران و متخصصان، هرگونه تاخیر در رشد شناختی کودک را تشخیص داده و در اولین فرصت برای ارزیابی و درمان اقدام کنید.
دیدگاهتان را بنویسید