اختلال وابستگی در کودک؛ علائم و راه‌های بهبود

دلبستگی عاطفی بین کودک و مراقبان او شکل می‌گیرد که پایه و اساس رشد عاطفی، اجتماعی و رشد شناختی سالم برای کودک به شمار می‌رود. برای بسیاری از کودکان این پیوند احساس امنیت و اعتماد را ایجاد می‌کند و با کمک این دلبستگی می‌توانند دنیای اطراف خود را بشناسند. با این حال اگر تجربه‌های اولیه از دلبستگی کودک دچار مشکل شود، ممکن است کودک در ایجاد و حفظ رابطه سالم با والدین خود دچار مشکل شود. بسیاری از کودکان به این دلیل به اختلال وابستگی دچار می‌شوند. این اختلال می‌تواند برای خانواده و همسالان نیز مشکلاتی ایجاد کند. در این مطلب می‌خواهیم درباره اختلال وابستگی در کودک بیشتر صحبت کنیم و علائم و راهکارهای درمان این اختلال را توضیح دهیم. برای آشنایی بیشتر با این اختلال با ما همراه باشید. 

اختلال وابستگی کودکان چیست؟

در ابتدا باید تعریف دقیقی از اختلال وابستگی در کودک داشته باشیم تا هر نوع پیوند و دلبستگی کودک به والدین و سرپرستان را وابستگی ناسالم کودک تلقی نکنیم. در واقع اختلال وابستگی کودک (Child Attachment Disorder) که به اختصار CAD خوانده می‌شود، شرایطی است که کودک برای ایجاد پیوندهای عاطفی بین خود و مراقبین تلاش می‌کند. از نظر فوق تخصص روانشناس کودک در تهران دلبستگی سالم به شرایطی اشاره دارد که مراقب به طور مداوم نیازهای جسمی و عاطفی کودک را با اطمینان و در میحطی مبنی بر اعتماد برآورده می‌کند. این پیوند مطمئن به کودک احساس امنیت، اعتماد و توانایی کشف جهان را می‌دهد. بنابراین اگر این نیازها در اوایل زندگی برآورده نشوند یا به طور متناقض به آن‌ها پاسخ داده شود، روند دلبستگی سالم مختل شده و مشکلات وابستگی ناسالم در کودک به وجود می‌آید.  

انواع اختلال وابستگی در کودکان

اختلال دلبستگی واکنشی

کودکان مبتلا به اختلال دلبستگی واکنشی یا Reactive Attachment Disorder از نظر عاطفی معمولا گوشه‌گیر یا منزوی به نظر می‌رسند. آن‌ها ممکن است حتی در مواقعی که مضطرب هستند، از گرفتن حمایت مراقبین خودداری کنند. این جدایی و فاصله‌گرفتن می‌تواند به دلیل غفلت یا عدم مراقبت مداوم والدین در اوایل کودکی و نوزادی روی دهد. کودک معمولا از صمیمیت فیزیکی یا عاطفی اجتناب می‌کند و در ایجاد روابط نزدیک مشکل دارد. 

اختلال درگیری اجتماعی مهار نشده

در این اختلال که Disinhibited Social Engagement Disorder نام دارد، کودکان رفتارهای بیش‌ازحد دوستانه‌ای با غریبه‌ها و ناآشنایان برقرار می‌کنند. این مشکل به دلیل فقدان مرزهای صحیح و ناتوانی در ارزیابی روابط به وجود می‌آید. وجود هرج و مرج در محیط زندگی نوزاد یا غفلت والدین می‌توان منجر به این اختلال شود. کودک در این اختلال در ایجاد ارتباط نزدیک با بزرگسالان غریبه تردید و ترسی ندارد. 

این مطلب را حتما بخوانید: انواع سبک های دلبستگی در کودکان

علائم وابستگی ناسالم در کودک

اختلال وابستگی ناسالم در کودک می‌تواند مشکلات عاطفی، رفتاری و اجتماعی مختلفی را برای او به وجود آورد. علائم و نشانه های اختلال وابستگی در کودکان می‌تواند با توجه به سن، شرایط و شدت اختلال متفاوت باشد. در ادامه به برخی از علائم شایع و مهم این اختلال اشاره می‌کنیم.

علائم عاطفی اختلال وابستگی در کودکان

• کودک در مدیریت احساسات خود مشکل دارد و واکنش‌های هیجانی شدیدی نشان می‌دهد که متناسب با محیط نیستو
• برخی از کودکان دارای وابستگی ناسالم علاقه‌ای به ایجاد ارتباط با دیگران ندارند و از بقیه فاصله می‌گیرند. 
• بسیاری از کودکان دارای اختلال وابستگی از تنها ماندن یا رها شدن بسیار می‌ترسند.
• کودکانی که فاقد دلبستگی سالم هستند، ممکن است احساس بی‌ارزشی کنند و عزت نفس پایینی داشته باشند.

نشانه های رفتاری وابستگی ناسالم

• این کودکان تمایلی به پذیرش محبت و آرامش از سمت والدین یا سرپرستان را ندارند.
• بسیاری از این کودکان دائما به دنبال جلب توجه والدین هستند و به آن‌ها می‌چسبند.
• برخی از این کودکان به دنبال کنترل کردن موقعیت‌ها یا اطرافیان خود هستند تا در محیط احساس امنیت کنند.
• کودک ممکن است خشم فروخورده خود را به‌ناگهان در موقعیت‌های مختلف بروز دهد. 

علائم اجتماعی اختلال وابستگی در کودک

• کودکانی که وابستگی ناسالم دارند، ممکن است در اعتماد کردن به دیگران مشکل داشته باشند و رفتارهای محتاطانه انجام دهند. 

• این کودکان به میزان زیادی درگیر تعاملات اجتماعی ناسالم می‌شوند و بسیاری از آن‌ها از ایجاد روابط معنادار اجتناب می‌کنند.
• کودکان مبتلا به اختلال وابستگی، ممکن است در پی محبت، آغوش یا مهرطلبی از غریبه‌ها باشد. 
• برخی از این کودکان در درک احساسات دیگران مشکل دارند و نمی‌توانند به آن‌ها پاسخ دهند. 
• بسیاری از کودکان دارای وابستگی ناسالم از همسالان خود کناره‌گیری می‌کنند و نمی‌تونند به‌راحتی تعامل کنند. 

علائم شناختی 

• اختلال وابستگی ناسالم در کودکان می‌تواند در فرایند رشد کودک زبان، حرکتی یا شناختی مشکل ایجاد کند.
• برخی از این کودکان با مشکلات تمرکز و آشفتگی عاطفی روبه‌رو هستند که می‌تواند در فرایند یادگیری آن‌ها مشکلاتی به وجود آورد.

سایر علائم اختلال وابستگی در کودک

• نوزادان به‌خوبی با والدین تماس چشمی برقرار نمی‌کنند.
• نوزاد در لبخند زدن یا نشان‌دادن پاسخ‌های اجتماعی ناتوان است.
• ممکن است نقاط عطف رشد کودک با تاخیر روبه‌رو شود.
• برخی از کودکان در بازی با همسالان مشکل دارند. 
• این کودکان نمی‌توانند در مدرسه دوستی پیدا کرده یا به معلمان اعتماد کنند.

دلایل اختلال وابستگی در کودک

همان‌طور که اشاره کردیم، اختلال وابستگی در کودک معمولا به دلیل اختلال و اشتباه در روابط و مراقبت‌های اولیه نوزاد ایجاد می‌شود که مانع به وجود آمدن یک پیوند مطمئن و قابل اعتماد کودک با مراقبان و والدین خود می‌شود. از نظر روانشناس کودک، این اختلالات می‌تواند به دلایل مختلفی روی دهد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

غفلت والدین و محرومیت عاطفی

مهم‌ترین دلیل ایجاد اختلال وابستگی در کودکان به دلیل این است که والدین نمی‌توانند به طور مداوم نیازهای عاطفی و فیزیکی کودک را برآورده کنند. ممکن است مراقب کودک به گریه‌های او پاسخ ندهد، محبت جسمی یا توجه کافی نکند و برای مدت طولانی او را تنها بگذارد. 

سوء استفاده یا بدرفتاری با کودک

یکی دیگر از دلایل اختلال وابستگی ناسالم در کودک، آزار جسمی، عاطفی یا جنسی است که می‌تواند به شدت روی سلامت روان کودک تاثیر بگذارد و اعتماد او را خدشه‌دار کند. در این موارد والدین به‌جای اینکه منبع آرامش باشند، برای کودک ایجاد ترس و اضطراب می‌کنند. 

مراقبت غیر قابل پیش‌بینی

ممکن است مراقب اصلی کودک گاهی به نیازهای او پاسخ دهد و گاهی به دلایل مختلف در دسترس نباشد. در این صورت حس اعتماد و ثبات در کودک از بین می‌رود و باعث سردرگمی و احساس ناامنی او می‌شود.

تغییرات مکرر مراقبین کودک

از دیگر دلایل مهم ایجاد وابستگی ناسالم در کودک می‌توان به تغییر مراقبان اشاره کرد. ممکن است به دلایلی کودک مراقبان مختلفی داشته باشد و یک مراقب یا والد ثبات و طولانی‌مدت نداشته باشد. در این صورت او فرصت ایجاد اعتماد و دلبستگی سالم را نخواهد داشت.

جدایی طولانی‌مدت از والدین

جدایی به مدت طولانی به‌ویژه در چند سال اول زندگی می‌تواند در روند دلبستگی کودک اختلال ایجاد کند. بستری شدن والدین، حبس، سفر طولانی، طلاق یا ترک کردن کودک همگی می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد اختلال وابستگی کودک شوند. 

سلامت روان مراقبان

یکی دیگر از عوامل اختلال وابستگی در کودکان شرایط سلامت روان والدین یا مراقبان کودک است. وجود افسردگی، اضطراب یا تروما در این افراد می‌تواند باعث غفلت آن‌ها از نیازهای عاطفی کودک شود و از ایجاد دلبستگی ایمن جلوگیری کند. 

راه های درمان اختلال وابستگی کودک

اختلال وابستگی می‌تواند تاثیر طولانی‌مدت و ماندگاری بر روان کودک بگذارد و درمان آن زمان‌بر باشد. اما راه‌هایی وجود دارد که به بهبود کودک و اصلاح سبک دلبستگی او کمک می‌کند.

درمان سبک دلبستگی

در این رویکرد درمانی، تمرکز بر ترمیم توانایی کودک برای ایجاد رابطه ایمن با والدین تمرکز دارد. کودک در این روش آسیب‌های گذشته را به‌مرور پردازش کرده و التیام می‌دهد و برای اعتماد به دیگران تشویق می‌شود.

بازی درمانی

یکی از رویکردهایی که مورد توجه قرار گرفته بازی درمانی کودکان است. در این رویکرد کودک با کمک بازی‌ها می‌تواند احساسات و تجربه‌های خود را در محیطی امن به اشتراک بگذارد. کودک می‌تواند در این جلسات احساسات و دنیای اطراف خود را بهتر درک کند.

رفتار درمانی متمرکز بر تروما

کودکانی که تجربه تروما و آسیب‌های شدید دارند، با کمک رویکردهایی مانند درمان شناختی-رفتاری می‌توانند احساسات و الگوهای فکری خود رابهبود دهند. همچنین در جلسات درمانی کودک می‌تواند تعامل با دیگران را به طور صحیح یاد بگیرد و مرزگذاری‌ها را بهتر درک کند.

خانواده درمانی

این روش برای بهبود ارتباطات بین کودک و اعضای خانواده به کار می‌رود و به بازسازی اعتماد و تشویق تعاملات مثبت بین کودک و مراقبان کمک می‌کند. با کمک درمانگر والدین می‌توانند درک بهتری از رفتارهای کودک داشته باشند و برای ایجاد دلبستگی امن تلاش کنند.

جلسات درمان برای والدین

با کمک این جلسات، والدین می‌توانند با چالش‌های عاطفی خود مانند سرخوردگی، افسردگی، فرسودگی شغلی یا احساس گناه مقابله کنند. همچنین این جلسات به والدین کمک می‌کند تا نحوه فرزندپروری صحیح را یاد بگیرند. 

نکات مهم برای والدین

علاوه بر درمان‌های حرفه‌ای، والدین نیز نقش بسیار مهمی در بهبود دلبستگی کودک دارند. در ادامه نکاتی را بیان می‌کنیم که در این مسیر به والدین کمک می‌کند.

• محیطی امن و باثبات ایجاد کنید تا کودک در آن احساس آرامش و امنیت داشته باشد. تا حد امکان تنش‌ها را در خانه کاهش دهید و فضایی قابل پیش‌بینی برای کودک طراحی کنید.
• صبر و همدلی داشته باشید. کودکانی که اختلال وابستگی ناسالم دارند، ممکن است رفتارهای متفاوتی داشته باشد. بنابراین بهتر است برای او فردی قابل اعتماد باشید و با او همدلی کنید.
• با کودک تعامل مثبت داشته باشید و زمانی را برای وقت‌گذرانی با او در نظر بگیرید. به کودکان کوچک‌تر محبت فیزیکی مانند نوازش و آغوش بدهید و سعی کنید والدی اطمینان‌بخش باشید.
• از نظر احساسی در دسترس باشید. احساسات کودک را درک کنید و او را تشویق کنید تا آن‌ها را ابراز کند.
• مرزهای سالم را طراحی کنید. برای اینکه کودک حس امنیت داشته باشد، از انضباط و سخت‌گیری پیش‌ازحد بپرهیزید، در عوض مرزهایی را تنظیم کنید تا کودک بتواند حریم شخصی خود و والدین را حفظ کند. 
• اگر می‌بینید که کودک در طولانی‌مدت علائم اختلال وابستگی را دارد، بهتر است از یک روانشناس کودک خوب حرفه‌ای و خبره کمک بگیرید. 

سخن پایانی

درمان اختلال وابستگی کودک نیازمند تلاش مراقبان و متخصصان است تا کودک بتواند به سطح امنی از دلبستگی برسد. مهم است که والدین تمام توان و تلاش خود را برای ایجاد سبک دلبستگی ایمن انجام دهند تا از بسیاری از مشکلات عاطفی و سلامت روان کودک جلوگیری شود. با ایجاد محیطی امن و قابل اعتماد و با ابراز محبت و عشق مداوم به کودک می‌توانید دلبستگی سالم را در او ایجاد کنید. در این مطلب سعی کردیم درباره علائم و دلایل اختلال وابستگی در کودک صحبت کنیم. کلینیک دکتر ساداتی در کنار شما است تا بتوانید در این مسیر بهترین رفتارها را انجام دهید و مراقب سلامت روان و کیفیت زندگی فرزند خود باشید.