شرایط جهشی خواندن کودک چیست؟

یادگیری خواندن برای بسیاری از کودکان روندی مرحله‌ای و آرام است؛ اما والدین گاهی متوجه می‌شوند کودکشان ناگهان در مدت کوتاهی پیشرفتی غیرمنتظره نشان می‌دهد. این اتفاق همان چیزی است که به آن جهشی خواندن کودک گفته می‌شود. جهشی بودن مهارت خواندن می‌تواند ناشی از رشد مغزی، بلوغ شناختی، عوامل محیطی یا حتی ویژگی‌های شخصیتی کودک باشد. البته گاهی هم این جهش با چالش‌هایی همراه است و نیاز دارد والدین آن را درست مدیریت کنند.

در ادامه با کمک گرفتن از روان شناس کودک یک راهنمای کامل و روان به شما می‌دهم تا بدانید جهشی خواندن دقیقا چه شرایطی دارد، چه نشانه‌هایی دارد و چگونه باید از چنین کودکی حمایت کنید. در طول متن، برخی موضوعات مهم حوزه رشد کودک نیز مطرح می‌شوند که در فرایند خواندن نقش دارند و می‌توانید برای درک بهتر، از آن‌ها کمک بگیرید.

جهشی خواندن کودک یعنی چه؟

وقتی کودکی به‌طور ناگهانی از سطح پایه به سطح بالاتری از مهارت خواندن می‌رسد، یعنی وارد دوره‌ی جهشی شده است.
مثلا:

• ناگهان شروع به خواندن کتاب‌های طولانی‌تر می‌کند.
• سرعت خواندنش چند برابر می‌شود.
• دایره واژگانش بیشتر می‌شود.
• متن‌ها را بهتر درک می‌کند.

چنین جهشی معمولا زمانی رخ می‌دهد که مغز کودک یک مرحله مهم از رشد زبانی و شناختی را پشت سر می‌گذارد. کودکانی که سیستم عصبی کودک در آن‌ها از نظر تنظیم، تمرکز و پردازش کلمات به یک ثبات می‌رسد، معمولا راحت‌تر وارد چنین جهشی می‌شوند.

نشانه های جهشی خواندن کودک

نشانه‌های زیر نشان می‌دهد کودک در حال تجربه یک جهش واقعی در خواندن است:

• افزایش کنجکاوی نسبت به کتاب‌ها
• خواندن خودجوش بدون درخواست والدین
• توانایی خواندن متن‌هایی که قبلا برایش دشوار بود
• پرسیدن سوالات تحلیلی درباره داستان‌ها
• توجه بیشتر به جزئیات و شخصیت‌ها
• ارتباط دادن داستان با زندگی واقعی

کودکانی که مهارت‌های توجه و تمرکز خوبی دارند و در زمینه‌هایی مثل بازی های تقویت هوش هیجانی مهارت یافته‌اند، معمولا در جهش‌های یادگیری موفق‌تر هستند. زیرا درک احساسات شخصیت‌های داستان کمک می‌کند معنای متن را بهتر بفهمند.

چه کودکانی بیشتر دچار جهشی خواندن می‌شوند؟

جهشی خواندن در برخی کودکان شایع‌تر است:

الف) کودکانی با رشد زبانی قوی

آن‌ها معمولا از قبل، دایره لغات وسیعی دارند. این کودکان ممکن است در بازی‌ها یا مکالمات روزمره نیز توانایی‌های بالایی نشان دهند. والدینی که از اصول چگونه با کودکان صحبت کنیم تا گوش دهند استفاده می‌کنند، معمولا کودکی دارند که دریافت کلامی خوبی دارد و در یادگیری خواندن جهش بیشتری نشان می‌دهد.

ب) کودکانی که محیط خواندن غنی دارند

خانه‌هایی که کتاب، گفت‌وگو و داستان‌گویی در آن فعال است، محیط مناسبی برای جهشی خواندن فراهم می‌کنند. حتی طراحی فضا هم تأثیر دارد؛ مثلا وجود کتابخانه کوچک در اتاق کودک، یا رنگ‌بندی مناسب طبق اصول رنگ در محیط کودک می‌تواند رغبت خواندن را افزایش دهد.

ج) کودکانی با شخصیت جستجوگر

بچه‌هایی که مدام سوال می‌پرسند، تحلیل می‌کنند و مستقل‌تر رفتار می‌کنند، معمولا آمادگی ذهنی بیشتری برای جهش‌های یادگیری دارند. رشد استقلال در کودکی که والدین روی بالا بردن حس استقلال و اعتماد به نفس کودک کار کرده‌اند، بسیار سریع‌تر شکل می‌گیرد.

نقش عوامل احساسی در جهشی خواندن کودک

یادگیری کودکان به شدت تحت تاثیر احساسات است. اگر کودک امنیت عاطفی داشته باشد بهتر یاد می‌گیرد. موضوعاتی مانند موارد زیر، به‌صورت مستقیم بر جهشی خواندن اثر دارند:

• نبود تنش در خانه
• تعامل مثبت والدین
• بازی‌های آزاد
• امکان بیان احساسات
• روابط سالم خواهر و برادرها

اگر تنش‌های خانوادگی وجود داشته باشد، مانند داد و فریاد، ترس، تنبیه یا رفتارهای شدید، سیستم عصبی کودک ناامن می‌شود و رشد یادگیری به تأخیر می‌افتد. در چنین شرایطی، آگاهی از موضوعاتی مثل انواع اسیب های دوران کودکی یا تاثیر تنش در خانه روی کودکان برای والدین ضروری است.

نقش بازی در جهشی خواندن کودک

بازی، بخشی از یادگیری است. اما فقط بازی‌های حرکتی نیستند؛ بازی‌های داستانی، نقش‌آفرینی و بازی‌های تخیلی به رشد زبان و مهارت‌های شناختی کمک می‌کنند.

حتی استفاده از اسباب بازی های مناسب سنین مختلف امکان می‌دهد کودک ارتباط ذهنی بهتری بین مفاهیم برقرار کند و همین زمینه‌ساز جهش سواد خواندن می‌شود.

بازی‌هایی که شامل مکالمه، داستان‌سازی یا بازگویی اتفاقات روزمره هستند، عملا همان کاری را انجام می‌دهند که تمرین خواندن به‌طور رسمی انجام می‌دهد.

ارتباط مهارت های اجتماعی با جهشی خواندن کودک

رشد مهارت‌های اجتماعی باعث می‌شود کودک بهتر مکالمه کند، تجربه‌های متنوع‌تری داشته باشد و به همین دلیل هنگام مطالعه، موضوعات و رفتارهای شخصیت‌ها را سریع‌تر درک کند.
کودکی که توانایی ارتباط برقرار کردن داشته باشد، بهتر مفهوم کلمات را در موقعیت‌های زندگی واقعی می‌بیند. این موضوع، یکی از عوامل تقویت جهش در خواندن است.

کودکی که در جمع آرام‌تر است یا به دلیل شخصیتش درونگراست، مانند موضوعات مرتبط با رفتار با کودک درونگرا، ممکن است در ظاهر کمتر حرف بزند، اما مهارت‌های درونی‌سازی اطلاعات در او قوی‌تر است و وقتی وارد مرحله جهشی شود، سرعت یادگیری بسیار بالایی نشان می‌دهد.

تاثیر تلویزیون و صفحات نمایش در جهشی خواندن کودک

رسانه‌ها دو نوع اثر دارند؛ مثبت و منفی.

اثر مثبت (در صورتی که کنترل شده باشد)

کودک با کلمات جدید، تصاویر مرتبط و روایت‌های ساده آشنا می‌شود.

اثر منفی

استفاده زیاد از صفحه‌نمایش‌ها باعث کاهش تمرکز می‌شود. این موضوع در مباحث مربوط به تاثیر تلویزیون بر مغز کودکان به‌خوبی دیده می‌شود.
اگر مغز کودک به محرک‌های سریع تصویر عادت کند، هنگام خواندن متن‌های طولانی دچار خستگی زودرس می‌شود و جهشی خواندن سخت‌تر می‌شود.

چه زمانی جهشی خواندن کودک با چالش همراه می‌شود؟

گاهی کودک در خواندن جهش دارد اما در مهارت‌های دیگر عقب می‌ماند. برخی چالش‌های مرتبط:

الف) فهم ناکامل متن

کودک سریع می‌خواند ولی عمق کافی ندارد. این حالت، شبیه مواقعی است که کودک فقط کلمات را بلند می‌گوید ولی مفهوم داستان را نمی‌فهمد.

ب) اضطراب عملکرد

برخی کودکان به دلیل توقع شدید والدین دچار اضطراب می‌شوند. موضوعاتی مشابه درمان اضطراب کودکان می‌تواند توضیح دهد که چگونه نگرانی زیاد، مهارت‌های شناختی را مختل می‌کند.

ج) کمال‌گرایی

کودکانی که از اشتباه کردن می‌ترسند (مثلا بچه‌هایی که به دلیل فشار زیاد یا مقایسه شدن رفتارهایشان شبیه دلایل ناسازگاری کودکان یا دلایل جیغ زدن کودک می‌شود) ممکن است سراغ متن‌های سخت‌تر نروند و جهش آن‌ها متوقف شود.

نقش شخصیت کودک در جهشی خواندن کودک

گاهی تفاوت‌های جنسیتی نیز دیده می‌شود؛ برخی والدین مشاهده می‌کنند دختران یا پسران‌شان در مهارت خواندن مسیر متفاوتی دارند. موضوعاتی مانند تفاوت دختر و پسر در کودکی از نظر روانشناختی نشان می‌دهد هر دو گروه ممکن است جهشی بخوانند اما با الگوهای متفاوت:

• دختران معمولا زودتر وارد فاز خواندن می‌شوند
• پسران ممکن است دیرتر شروع کنند اما جهشی‌تر پیشرفت کنند

این موضوع کاملا طبیعی است و نشانه ضعف هیچ‌کدام نیست.

تکنیک های تقویت جهشی خواندن کودک

در ادامه، مجموعه‌ای از بهترین روش‌های کمک به کودک برای تقویت مهارت خواندن آورده شده:

۱. کتاب‌های تنوع دار انتخاب کنید

کتاب‌های تصویری، دیالوگی، علمی، داستان‌های کوتاه و بلند را در کنار هم قرار دهید. برخی کودکان با داستان‌های احساسی ارتباط قوی‌تری دارند.

۲. فضای آرام برای خواندن بسازید

نور، رنگ و چیدمان اتاق مهم است. رعایت اصول انتخاب رنگ لباس کودکان و تاثیر رنگ‌ها در خلق و خو نشان می‌دهد که رنگ‌ها حتی بر تمرکز و انرژی ذهنی تاثیر دارند.

۳. تخلیه احساسات قبل از مطالعه

اگر کودک پرانرژی است، پیش از شروع مطالعه بهتر است زمانی برای تخلیه انرژی و کاهش استرش در کودکان در نظر گرفته شود تا مغز به مرحله آمادگی شناختی برسد.

۴. اجازه دهید خودش انتخاب کند

اجازه دادن به کودک برای انتخاب کتاب، حس استقلال او را تقویت می‌کند؛ درست مانند رویکردهای بالا بردن حس استقلال و اعتماد به نفس کودک.

۵. سرعتش را کنترل نکنید

اجازه دهید با ریتم خودش بخواند. کودکی که کند می‌خواند لزوما عقب نیست و کودکی که سریع می‌خواند هم الزاما درکی عمیق ندارد.

۶. با او وارد داستان شوید

سوال‌هایی درباره شخصیت‌ها بپرسید، از احساساتشان صحبت کنید، پیش‌بینی کنید چه اتفاقی می‌افتد. این روش مهارت خواندن تحلیلی کودک را چند برابر می‌کند.

چه زمانی باید نگران جهشی خواندن کودک شویم؟

اگر کودک:

• هنگام خواندن به‌طور مداوم کلمات را تحریف می‌کند
• حروف را جا‌به‌جا می‌بیند
• با اینکه تمرین می‌کند، رشد کمی دارد
• با اضطراب یا پرخاشگری از خواندن فرار می‌کند
• دچار افت تحصیلی شده (شباهت‌هایی با دلایل افت تحصیلی کودکان)

در این موارد بهتر است ارزیابی تخصصی انجام شود. نکته مهم اینجاست که جهشی خواندن همیشه به معنی توانایی بالا نیست؛ گاهی یک جهش کاذب رخ می‌دهد و کودک در مهارت‌های پایه ضعف دارد.

جمع بندی

جهشی خواندن کودک پدیده‌ای شگفت‌انگیز و امیدوارکننده است، اما نیاز به توجه و مدیریت درست دارد. مهم‌ترین عوامل مؤثر بر این جهش عبارت‌اند از:

• تقویت مهارت‌های زبانی
• حمایت احساسی
• محیط غنی از کتاب
• بازی‌های هوشمندانه
• مدیریت درست صفحه‌نمایش
• فراهم کردن فرصت‌هایی برای پرسیدن و گفت‌وگو

و مهم‌تر از همه، والدینی که با صبر و درک درست، مسیر رشد کودک را همراهی می‌کنند.