تاخیر رشد شناختی در کودکان؛ علائم و روش های درمان
رشد کودک جنبه‌های مختلفی دارد که محققان این جنبه‌ها را زیر نظر می‌گیرند تا فرایند رشد صحیح بچه‌ها را ارزیابی کنند. رشد شناختی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های رشدی کودکان است که مسیری پیچیده را طی می‌کند. این نوع از رشد توانایی کودک را برای تفکر، یادگیری، استدلال و تعامل با دنیای اطراف نشان می‌دهد. در برخی از کودکان مسیر این رشد با چالش‌هایی مواجه می‌شود و ممکن است فرایند طبیعی خود را طی نکند. تاخیر در رشد شناختی می‌تواند در حوزه‌های متعددی برای کودک مشکل‌ساز شود و عملکرد روزمره، قدرت ادراک و پردازش اطلاعات را تحت تاثیر قرار دهد. در این مطلب درباره تاخیر رشد شناختی در کودکان صحبت می‌کنیم و راهکارهایی برای بهبود و درمان این اختلال را ارائه می‌دهیم. با کلینیک دکتر ساداتی همراه باشید.
فهرست مطالب
تاخیر در رشد شناختی کودک به چه معنی است؟
در قدم اول باید درک بهتر و دقیق‌تری از این نوع تاخیر رشدی پیدا کنیم. به بیان ساده، تاخیر رشد شناختی در کودکان به وضعیتی گفته می‌شود که مهارت‌های فکری و ادراکی کودک به طور قابل توجهی کندتر و آهسته‌تر از فرایند مورد انتظار رشد می‌کند. کودکانی که دارای تاخیر در رشد شناختی هستند، سرعت پردازش کمتری نسبت به سایر کودکان دارند. آن‌ها پروسه یادگیری دشوارتری دارند و ممکن است عملکرد حافظه آن‌ها با مشکل روبه‌رو باشد. برخی از کودکان دارای مشکل رشد شناختی در درک مطلب، بیان و گفتار خود نیز مشکل دارند.
از نظر فوق تخصص روانشناس کودک در تهران تاخیر در رشد شناختی می‌تواند روی جنبه‌های مختلفی از زندگی کودک تاثیر بگذارد و عملکرد او را تحت تاثیر قرار دهد. این کودکان معمولا از مشکلات یادگیری و تمرکز رنج می‌برند و نسبت به هم‌سالان خود دیرتر مهارت‌های تعاملی را می‌آموزند. استدلال منطقی، عملکرد تحصیلی، مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی نیز در این کودکان ممکن است دارای اختلال یا رشد آهسته‌تر باشد. نکته مهم این است که تاخیر رشد شناختی در کودکان از ضعیف تا شدید مشاهده می‌شود و علائم آن در هر کودک متفاوت است.
علائم تاخیر رشد شناختی در کودکان
باید بدانید که نشانه های تاخیر شناختی در کودک با دیگر کودکان متفاوت است. محققان علائم این تاخیر رشدی را با توجه به سن دسته‌بندی کرده‌اند تا درک بهتر و ساده‌تری از آن داشته باشید.
علائم اولیه تاخیر شناختی کودک
این علائم از زمان تولد تا دوسالگی خود را نشان می‌دهد و با رفتارهای زیر خود را نشان می‌دهد:
- تماس چشمی محدود با دیگران
- واکنش کند در پاسخ به صداها یا محرک‌های بصری
- صحبت نکردن حتی یک کلمه تا ۱۲ ماهگی
- علاقه محدود به بازی‌های تعاملی
- مشکل در تشخیص چهره‌های آشنا
- تاخیر در رسیدن به نقاط عطف رشدی خود
علائم تاخیر رشد در سنین نوپایی
در سنین ۲ تا ۴ سالگی کودک علائم متفاوتی نسبت به قبل را از خود نشان می‌دهد که شامل موارد زیر هستند:
- دایره واژگان محدود
- مشکل در پیروی از دستورالعمل‌های ساده
- مهارت ضعیف در حل مسائل ساده
- مشکل در یادگیری اعداد، رنگ‌ها و شکل‌ها
- مشکلات در حافظه و یادآوری‌ها
- تاخیر در هماهنگی حرکتی و فیزیکی
- محدودیت در بازی‌های وانمودی
این مطلب را هم بخوانید: اهمیت دوران کودکی در روانشناسی
تاخیر شناختی در سنین پیش دبستانی
این مرحله در سنین ۴ تا ۶ سالگی علائم خود را نشان می‌دهد. برخی از مهم‌ترین علائم این دوره عبارت‌اند از:
- مشکل در یادگیری مفاهیم اساسی مانند بزرگ/کوچک، کمتر/بیشتر
- مشکلاتی در روال یادگیری
- توجه و تمرکز محدود
- وجود مشکل در درست کردن پازل‌های ساده
- ناتوانی در درک علت و معلول
- مشکل در درک توالی اتفاقات و وقایع
- مشکل در دسته‌بندی کردن
علائم تاخیر رشد شناختی در سنین مدرسه
در کودکان بالای شش سال بسیاری از علائم تاخیر شناختی کودک خود را بیشتر نشان می‌دهد و مشکل بروز بیشتری پیدا می‌کند. برخی از این نشانه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- مشکلاتی در مدرسه و درس‌خواندن
- ناتوانی در درک مفاهیم انتزاعی
- مشکل در درک مطلب
- چالش در مدیریت زمان
- مهارت‌های اجتماعی محدود
- مشکل در انجام دستورالعمل‌های چندمرحله‌ای
- مشکل در سازگاری با تغییرات
علت تاخیر در رشد شناختی کودک
در روانشناسی رشد کودک، تاخیر رشد شناختی در کودکان به دلایل مختلفی می‌تواند ایجاد شود. همچنین ترکیبی از این دلایل ممکن است در بروز این مشکل دخیل باشند. برخی از مهم‌ترین دلایل این تاخیر رشدی را در ادامه مرور می‌کنیم.
- عوامل ژنتیکی: بسیاری از محققان عقیده دارند که مشکلات ژنتیکی می‌تواند در تاخیر شناختی دخیل باشد. ناهنجاری‌های کروموزومی، اختلالات ژنتیکی ارثی، جهش‌های ژنی، سندروم داون و سایر سندروم‌های ژنی از جمله این موارد هستند.
- مشکلات بارداری و زایمان مادر: عفونت‌های شدید دوران بارداری، تغذیه نامناسب، مصرف الکل و مواد مخدر در بارداری، قرار گرفتن در معرض سموم خطرناک، مشکلات زایمان زودرس، کمبود اکسیژن جنین و مشکلات جفت می‌تواند احتمال تاخیر رشد شناختی کودک را افزایش دهد.
- عوامل محیطی: برخی از عوامل مانند سوء تغذیه، قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های شدید و سموم، عدم تحرک کافی، محرومیت‌های اجتماعی، تروما و سوء استفاده، فقر شدید و دسترسی محدود به منابع آموزشی نیز می‌توانند در تاخیر شناختی موثر باشند.
- مشکلات پزشکی: عفونت‌های مغزی، آسیب به سر، اختلالات تشنجی، اختلالات متابولیک، مشکلات غدد و اختلالات حسی از جمله این موارد هستند.
راه های بهبود و درمان تاخیر در رشد شناختی کودکان
خوشبختانه در بسیاری از موارد تاخیر رشد شناختی در کودکان می‌تواند تا حد زیادی بهبود پیدا کند. رویکردهای مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارد که روانشناس کودک خوب با کمک تیم درمانگر باید با توجه به ویژگی‌های کودک، سن و شدت تاخیر رشدی روش درمانی مناسب را برای کودک طراحی و اجرا کنند. در ادامه با برخی از این راهکارهای درمانی تاخیر رشد شناختی آشنا می‌شویم.
- گفتار درمانی و زبان درمانی: یکی از شایع‌ترین نشانه‌های تاخیر رشد شناختی، مشکل در گفتار است. به همین دلیل گفتار درمانی می‌تواند تاثیر چشمگیری در بهبود کودک داشته باشد.
- کاردرمانی: این روش در زمینه توان‌بخشی به کودکان فعالیت می‌کند که برای بهبود مهارت‌های حرکتی و حسی کودک مفید است.
- فیزیوتراپی: در برخی از کودکان از این روش برای بهبود مهارت‌های حرکتی و هماهنگی فیزیکی بهتر استفاده می‌شود.
- رفتار درمانی: این روش تکنیک‌های متنوعی دارد که می‌تواند به کودک در درک بهتر رفتارهای خود و اصلاح و بهبود آن‌ها کمک کند.
- استفاده از استراتژی‌های یادگیری: این استراتژی‌ها به کودک در درک بهتر مطالب و مهارت‌های حل مسئله کمک می‌کند.
- درمان‌های پزشکی: این درمان‌ها شامل ارزیابی و معاینه منظم، تجویز مکمل‌های ضروری و دارو در صورت نیاز می‌شود.
راهکارهایی برای والدین برای بهبود رشد شناختی کودک
در کنار درمان تخصصی برای بهبود تاخیر رشد شناختی کودکان، راه‌هایی برای والدین وجود دارد تا با کمک آن مسیر بهبود کودک را سرعت ببخشند و فضای بهتری را برای توسعه مهارت‌های کودک فراهم کنند. در ادامه برخی از این راه‌ها را بیان می‌کنیم.
- از بازی‌های آموزشی، معماها و پازل‌ها استفاده کنید و زمانی از روز را در کنار کودک به بازی کردن بپردازید.
- فعالیت‌هایی را انجام دهید که نیاز به به‌خاطر سپردن داشته باشند. از بازی‌ها و فعالیت‌های تقویت حافظه کمک بگیرید.
- زمانی از روز را به خواندن داستان‌ها و کتاب‌ها برای کودک اختصاص دهید. به او کمک کنید تا فضای داستان را تجسم کند و خود را به جای شخصیت‌های داستان بگذارد. این کار تفکر انتزاعی را در او تقویت می‌کند. یکی از اهداف قصه گویی برای کودکان کمک به بهبود رشد شناختی کودک است.
- علایق هنری کودک را شناسایی کنید و فضایی را برای یادگیری و رشد کودک در آن زمینه‌ها فراهم کنید.
- از فعالیت‌های حسی و بازی‌های حسی کمک بگیرید. تشخیص مزه‌ها و صداها و تشخیص جنس اشیا نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها هستند.
- از تمرین‌ها و بازی‌هایی کمک بگیرید که بینایی را تحریک کرده و کودک را به دقت کردن وادار می‌کنند.
- حتما فعالیت‌های فیزیکی، تحرک و بازی‌های حرکتی را در خانه انجام دهید و فضایی امن را برای بازی‌ها و فعالیت بدنی کودک فراهم کنید.
- وظایف کودک را به بخش‌های کوچک‌تر و آسان‌تر تقسیم کنید تا او بتواند راحت‌تر آن‌ها را انجام دهد.
- تمرین‌ها و بازی‌های مناسب را به طور منظم تکرار کنید. نظم و تکرار در این زمینه باعث ایجاد نتایج چشمگیر می‌شود.
- رفتارهای مثبت و پیشرفت‌های کودک را تحسین و تشویق کنید و به او به خاطر تلاش‌هایش افتخار کنید.
- محیط خانه را در هنگام یادگیری کودک طوری تنظیم کنید که عوامل حواس‌پرتی در کمترین حالت خود باشد.
- به کودک کمک کنید تا به‌مرور فعالیت‌های اجتماعی انجام دهد. همراه با او در گروه‌ها و رویدادهای گروهی شرکت کنید و فضایی برای تعامل با هم‌سالان را برایش فراهم کنید.
این مطلب را از دست ندهید: اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟
سخن پایانی
تاخیر رشد شناختی در کودکان می‌تواند علائم و ویژگی‌های مختلفی داشته باشد و در هر کودک به طور متفاوتی خود را نشان دهد. این تاخیر رشدی برای بسیاری از والدین چالش‌برانگیز و نگران‌کننده است، اما باید بگوییم که با کمک روش‌های درمانی و تکنیک‌های بهبود، کودک می‌تواند مهارت‌های مختلف خود را بهبود دهد و رشد شناختی خود را توسعه دهد. مهم است که والدین اطلاعات و آگاهی خود را در این زمینه افزایش دهند تا درک بهتری از این اختلال رشدی و راه‌های بهبود آن پیدا کنند. کلینیک دکتر ساداتی با بهره‌گیری از بهترین متخصصان و درمانگران در کنار شما است تا بتوانید سلامت روان و بهبود رشد کودک خود را تجربه کنید.
دیدگاهتان را بنویسید