همه چیز درباره اختلال اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان

برخلاف تصور بسیاری از افراد، اختلالات سلامت روان برای کودکان و نوجوانان نیز رخ می‌دهد و عدم مدیریت و اقدام برای درمان آن‌ها می‌تواند کیفیت زندگی، عملکرد و روابط اجتماعی بچه‌ها را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو کند. اضطراب یکی از اختلالات شایع در بین افراد است که مدل‌های مختلفی دارد و هر مدل علائم و فرایند درمانی خاص خود را دارند. اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان یکی از رایج‌ترین انواع اضطراب است که قدرت کنترل نگرانی را با چالش روبه‌رو می‌کند. در این مطلب می‌خواهیم درباره اختلال اضطراب فراگیر نوجوانان و کودکان صحبت کنیم. برای آشنایی با علائم و درمان این اختلال تا پایان با ما همراه باشید.

اختلال اضطراب فراگیر چیست؟

در قدم اول بهتر است درباره این اختلال بیشتر بدانید و درک بهترین از آن داشته باشید. به گفته روانشناس کودک و نوجوان اختلال اضطراب فراگیر یا Generalized Anxiety Disorder که به اختصار GAD هم گفته می‌شود، یک وضعیت و اختلال مرتبط با سلامت روان است که مهم‌ترین ویژگی آن نگرانی‌های مداوم، بیش‌ازحد و غیرقابل کنترل در مورد جنبه‌های مختلف زندگی است. کودکان مبتلا به اضطراب فراگیر معمولا نگرانی شدید و مزمنی را درباره ابعاد مختلف مانند سلامت، وضعیت تحصیل، کار، رابطه با دیگران تجربه می‌کنند. باید بدانید که کنترل‌کردن اضطراب فراگیر برای فرد مبتلا بسیار دشوار است و از طرفی روی عملکرد روزمره و کارایی او تاثیر چشمگیری دارد.

علائم اضطراب فراگیر در کودکان

حالا که با اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان آشنا شدید، باید بگوییم که این اختلال به میزان زیادی در بین بچه‌ها هم مشاهده می‌شود. به همین دلیل بهتر است که والدین با علائم آن‌ آشنا باشند تا در صورت مشاهده یک یا چند ویژگی، بتوانند برای بهبود و درمان فرزند خود اقدام کنند. با اینکه نشانه های اضطراب فراگیر در بچه ها از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما شاخص‌ترین علائم این اختلال را در ادامه آورده‌ایم. فراموش نکنید که باید این علائم حداقل شش ماه در فرد مشاهده شوند.

نگرانی‌های بیش از حد

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اضطراب فراگیر در کودک و نوجوان احساس نگرانی شدید و همیشگی است که فرد درباره چیزهای مختلفی آن را تجربه می‌کند. فرد مبتلا به این اختلال همیشه نگران سلامتی، وضعیت خانواده، عزیزان، کار و موقعیت تحصیلی و شغلی، وضعیت مالی، رابطه با دیگران و موارد مشابه است.

چالش در کنترل نگرانی

برای کودکان دارای اضطراب فراگیر کنترل نگرانی‌ها و مدیریت آن‌ها بسیار دشوار است. بسیاری از بچه‌ها می‌دانند که نگرانی‌های بیش‌ازحدی دارند، اما در کنترل آن‌ها ناتوان هستند. بنابراین این کودکان به کمک بهترین روانشناس کودک در تهران یا شهر خود نیاز دارند.

علائم فیزیکی اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان

بسیاری از مواقع این نگرانی‌های شدید روی سلامت جسمی کودک و نوجوان هم تاثیرگذار است. بسیاری از بچه‌ها به دلیل اضطراب فراگیر خود احساس بی‌قراری شدید، آشفتگی و ناآرامی دارند. همچنین این کودکان احساس خستگی و فرسودگی می‌کنند و با وجود استراحت کافی باز هم سرحال و شاداب نیستند. افراد مبتلا به اضطراب فراگیر تجربه درد بدن و عضلات دارند و از اختلالات خواب رنج می‌برند. این کودکان در به خواب رفتن، خواب ماندن عمیق و باکیفیت یا بیدار شدن به‌موقع چالش دارند. 

مشکلات روانی و ذهنی

اختلال اضطراب فراگیر در کودکان می‌تواند باعث افزایش تحریک‌پذیری آن‌ها شود و به پرخاشگری کودک منجر شود. آن‌ها ممکن است در کنترل نگرانی خود احساس ناامیدی و ناتوانی کنند و به همین دلیل عصبانی و پرخاشگر می‌شوند. همچنین این کودکان به دلیل هجوم افکار نگران‌کننده  شدید ممکن است در تمرکز و به‌خاطر سپردن چیزها مشکلاتی را تجربه کنند و نتوانند به‌خوبی متمرکز باشند.

علائم عاطفی اضطراب فراگیر در کودک و نوجوان

کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، ترس، دلهره و نگرانی دائمی دارند. این بچه‌ها معمولا از فعالیت‌ها و موقعیت‌هایی که ممکن است اضطراب‌آور باشد، پرهیز می‌کنند. اضطراب فراگیر در کودک باعث می‌شود که او احساس غرق شدن در کارها را تجربه کند و احساس کند که نمی‌تواند از عهده مسئولیت‌ها و کارها برآید. بسیاری از کودکان و نوجوانانی که اضطراب فراگیر را تجربه می‌کنند، از فعالیت‌های اجتماعی، تعامل با دیگران و بودن در جمع دوری می‌کنند. 

این مطلب را هم بخوانید: اضطراب اجتماعی در کودکان

علت ابتلا به اختلال اضطراب فراگیر در کودکان

بسیاری از محققان بر این باور هستند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانی و محیطی می‌تواند باعث ایجاد اختلال اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان شود. 

• عوامل بیولوژیکی: ژنتیک یکی از مهم‌ترین عواملی است که این اختلال را از نسلی به نسل بعد منتقل می‌کند. همچنین نحوه عملکرد مغز در برخی از افراد و عدم تعادل در نورون‌ها و هورمون‌ها می‌تواند با اختلالات اضطرابی مرتبط باشد. 
• عوامل روانی: الگوهای تفکر منفی و نشخوار فکری می‌تواند به ایجاد این اختلال کمک کند. همچنین ویژگی‌ها و اختلالات شخصیتی مانند روان‌رنجوری یا کمال‌گرایی، خطر ابتلا به اضطراب فراگیر را تشدید می‌کنند. 
• تجربه‌های دردناک و تروماهای گذشته، تجربه رویدادهای آسیب‌زا و تنش‌های شدید می‌تواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد. 

راه های بهبود و درمان اضطراب فراگیر در کودک و نوجوان

همان‌طور که گفتیم، اختلال اضطراب فراگیر می‌تواند به طور چشمگیری روی کیفیت زندگی کودک و نوجوان تاثیر بگذارد، اما خوشبختانه این اختلال به میزان زیادی قابل مدیریت و درمان است. بنابراین والدین باید با آگاهی و شناخت بیشتر این اختلال، در صورت مشاهده علائم با فوق تخصص روانشناس کودک در تهران مشورت کنند و فرایند درمانی لازم را برای فرزند خود آغاز کنند. رویکردهای مختلفی برای بهبود این اختلال وجود دارد که در ادامه به طور مختصر به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مراجعه به مشاور و درمانگر

• درمان شناختی رفتاری: یکی از رویکردهای رایج برای کنترل اضطراب فراگیر در کودک و نوجوان است. این روش به فرد می‌اموزد که الگوهای افکار منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را بهتر درک کند. همچنین فرد مهارت‌های مقابله با آن‌ها را یاد می‌گیرد. روش CBT به کودکان می‌آموزد که افکار غیرمفید و آسیب‌زا را شناسایی کرده و به‌مرور آن‌ها را با افکار مثبت و واقع‌بینانه جایگزین کنند.
• مواجهه درمانی: در این روش کودک به طور تدریجی موقعیت‌های اضطراب‌آور را در محیطی امن، قابل اعتماد و کنترل‌شده تجربه می‌کند. این کار به او کمکمی‌کند تا با ترس‌های خود روبه‌رو شده و به آن‌ها غلبه کند. البته این مواجهه حتما باید زیر نظر متخصص انجام شود تا کودک آسیب نبیند.
• رویکرد درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد: این رویکرد بر پذیرش و درک احساسات و افکار منفی تمرکز دارد و در عین حال فرد را به انجام کارها و اقدامات ارزشمند و مفید متعهد می‌کند. در رویکرد ACT کودک یاد می‌گیرد که اضطراب و احساسات خود را بپذیرد و در عین حال کارهای مختلفی انجام دهد و زندگی راحت‌تری داشته باشد.
• خانواده درمانی: در این روش اعضای خانواده در روند درمان مشارکت می‌کنند و برای حمایت از کودک و درک بهتر او آموزش می‌بینند. این روش به کاهش تنش‌ها، درک متقابل اعضا و کاهش اضطراب کودک کمک می‌کند. 
• درمان اضطراب با نوروفیدبک: با کمک این روش در طی جلسات  امواج مغزی فرد با دریافت بازخورد به میزان نرمال برمی‌گردد و مغز به مرور عملکرد مناسب را یاد می‌گیرد.

دارو درمانی برای کاهش اضطراب فراگیر

• استفاده از داروهای مدیریت سروتونین که به تنظیم خلق‌وخو و کاهش اضطراب کمک می‌کنند.
• استفاده از داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین که به کاهش اضطراب و نیز کاهش علائم افسردگی کمک می‌کنند.

نکته مهم: دارو درمانی حتما باید زیر نظر روانپزشک تجویز شود و میزان مصرف، زمان قطع یا تغییر دارو تنها با نظارت روانپزشک انجام شود.

تغییرات و بهبود سبک زندگی

• ورزش منظم: فعالیت بدنی یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش نگرانی‌ها و بهبود عملکرد ذهن است.
• رژیم غذایی سالم: یک رژیم متعادل و مغذی می‌تواند به سلامت کلی کودک و نوجوان کمک کند و مدیریت اضطراب را آسان‌تر کند.
• خواب کافی: کیفیت خواب پایین نیز یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید‌کننده اضطراب است و به همین دلیل خواب باکیفیت تاثیرات مهمی روی سلامت جسم و روان بچه‌ها دارد.
• تکنیک‌های مقابله‌ای: تکنیک‌های آرام‌سازی، تمرین‌های تنفسی، یوگا و مدیتیشن می‌تواند تا حد زیادی در کنار سایر روش‌ها به کاهش اضطراب فراگیر کمک کند.

سخن پایانی

اختلال اضطراب فراگیر در کودکان می‌تواند تاثیر بسیاری روی عملکرد روزمره و کیفیت زندگی آن‌ها داشته باشد. این اختلال نگرانی‌های شدید درباره جنبه‌های مختلف زندگی و درگیری‌های ذهنی شدیدی را به همراه می‌آورد. نکته مهم این است که والدین باید رفتارها، عادت‌ها، افکار و احساسات کودک خود را زیر نظر داشته باشند تا بتوانند در صورت ابتلا به این اختلال برای تشخیص و درمان به‌موقع اقدام کنند. فراموش نکنید که درمان اختلال اضطراب فراگیر در کودکان ممکن است از یک روش یا ترکیبی از روش‌های مختلف باشد که تیم تخصصی درمان یک روانشناس کودک خوب باید آن را طراحی کنند.