اختلال در خواندن و نوشتن چیست؟

اختلال در خواندن و نوشتن از جمله مشکلات یادگیری است که بخش قابل توجهی از کودکان را درگیر می‌کند. این اختلال ارتباطی با هوش ندارد؛ یعنی بسیاری از کودکانی که با ضعف خواندن یا نوشتن مواجه می‌شوند، هوش طبیعی یا حتی بالاتر از حد میانگین دارند. آنچه باعث مشکل می‌شود نحوه پردازش اطلاعات در مغز است. این مشکل اگر نادیده گرفته شود، ممکن است به کاهش اعتماد به نفس، اضطراب تحصیلی، افت نمرات و حتی کناره گیری کودک از مدرسه منجر شود.

در این مقاله به طور جامع بررسی می‌کنیم که اختلال در خواندن و نوشتن چیست، چرا ایجاد می‌شود، چه نشانه‌هایی دارد و چطور می‌توان آن را مدیریت و درمان کرد. در طول مقاله، به چند بخش از تربیت و رشد کودک نیز اشاره می‌شود تا والدین تصویر دقیق تری از عوامل موثر در این اختلال داشته باشند.

اختلال در خواندن چیست؟

اختلال در خواندن معمولا با عنوان “دیسلکسیا” شناخته می‌شود. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که کودک توانایی پردازش صحیح صداها، ترکیب حروف، کلمات یا درک متن را ندارد. کودک معمولا با این نشانه ها دیده می‌شود:

• کند خواندن یا جا انداختن کلمات
• جابجا خواندن حروف مانند ب و پ
• ناتوانی در درک مفهوم متن
• خستگی سریع هنگام مطالعه
• بی میلی شدید به خواندن

کودک ممکن است در درک اطلاعات کلامی نیز ضعف داشته باشد و همین موضوع روی مهارت های اجتماعی او اثر بگذارد. کودکان دارای این اختلال گاهی به دلیل ترس از اشتباه طرد می‌شوند یا احساس شرمندگی می‌کنند، در نتیجه ممکن است مشکلاتی مانند دلایل ناسازگاری کودکان نیز در آن‌ها دیده شود.

اختلال در نوشتن چیست؟

مشکل نوشتن یا “دیسگرافیا” زمانی رخ می‌دهد که کودک نتواند افکارش را روی کاغذ منتقل کند. این یعنی مشکل ارتباطی بین مغز، عضلات دست و سازمان دهی ذهنی وجود دارد.

نشانه های رایج:

• ناتوانی در نوشتن صحیح حروف
• فاصله گذاری نامنظم بین کلمات
• غلط های املایی زیاد
• فشار بیش از حد یا بسیار کم هنگام نوشتن
• کند نویسی

گاهی والدین تصور می‌کنند مشکل از اسباب بازی های مناسب سنین مختلف یا نوع مداد است، اما مشکل بنیادی تر از این هاست و به سبک پردازش مغز مرتبط می‌شود. حتی سیستم عصبی کودک نیز در بروز این اختلال بسیار تاثیرگذار است.

دلایل ایجاد اختلال در خواندن و نوشتن

هیچ دلیل واحدی برای این اختلال وجود ندارد، اما عوامل زیر نقش مهمی دارند:

۱. ژنتیک

اختلال در خواندن و نوشتن در بسیاری از خانواده ها سابقه دارد.

۲. نارسایی های عصبی

نحوه اتصال بخش های مختلف مغز در این کودکان متفاوت است. این موضوع شبیه به تاثیر تلویزیون بر مغز کودکان است که روی نحوه پردازش اطلاعات می‌گذارد.

۳. مشکلات رفتاری یا هیجانی

گاهی کودک دچار اضطراب، ترس یا فشار روانی است، مثل زمانی که ترس کودک از پدر و مادر بالا می‌رود. این فشار می‌تواند یادگیری را مختل کند.

۴. تفاوت های رشدی

رشد مغزی کودکان در یک سرعت نیست. حتی تفاوت دختر و پسر در کودکی از نظر روانشناختی می‌تواند باعث تفاوت در یادگیری مهارت های خواندن و نوشتن شود.

۵. عوامل محیطی

تجربه استرس در محیط خانه، دعوا، بی ثباتی یا مشکلات خانوادگی می‌تواند مانند تاثیر تنش در خانه روی کودکان عملکرد تحصیلی را مختل کند.

نشانه های اختلال در خواندن و نوشتن

اختلال یادگیری معمولا با مشکلات دیگر اشتباه گرفته می‌شود. برخی والدین فکر می‌کنند کودک “لجباز”، “بی دقت” یا “تنبل” است. در حالی که مشکل این کودکان واقعی است.

نشانه ها شامل:

• بی میلی به درس
• اضطراب شدید هنگام نوشتن یا خواندن
• خستگی سریع
• ضعف در برنامه ریزی و سازمان دهی
• ضعف در تمرکز، شبیه بچه هایی که دچار بلوغ زودرس هستند و نوسانات هیجانی دارند
• نوشتن حروف به شکل آینه ای
• حذف یا اضافه کردن حروف هنگام خواندن

گاهی این کودکان ممکن است خجالتی و گوشه گیر شوند؛ مشابه کودکانی که رفتار با کودک درونگرا را نیاز دارند.

اختلال در خواندن و نوشتن چه پیامدهایی دارد؟

اگر درمان نشود، می‌تواند عواقب مهمی ایجاد کند:

کاهش اعتماد به نفس

این موضوع درست مانند زمانی است که کودک دچار افت تحصیلی کودکان می‌شود.

مشکلات ارتباطی

کودک احساس می‌کند از همسالانش عقب افتاده و همین باعث کاهش تعاملات می‌شود.

مشکلات خانوادگی

گاهی والدین واکنش های اشتباه نشان می‌دهند، تنبیه می‌کنند یا مقایسه می‌کنند. در صورتی که کودک نیاز به حمایت دارد نه سرزنش. دقیقا همان چیزی که در بحث ارزش های اخلاقی در کودکان روی آن تاکید می‌شود.

اضطراب و افسردگی

بی ثباتی هیجانی ممکن است کودک را به سمت نگرانی های دائمی ببرد. در چنین زمان هایی اصولی مانند نشانه های زمان مراجعه به روانشناس کودک بسیار اهمیت پیدا می‌کند.

چگونه اختلال در خواندن و نوشتن تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص تنها با تست های روانشناختی و آموزشی انجام می‌شود. روانشناس با بررسی موارد زیر به نتیجه می رسد:

• توانایی های حافظه
• سرعت پردازش
• توجه و تمرکز
• مهارت های زبان شفاهی
• مهارت های نوشتاری و دیداری

گاهی روانشناس به عوامل محیطی نیز توجه می‌کند. مثلا اگر کودک دچار اختلال وابستگی باشد یا در خانه ناامنی عاطفی وجود داشته باشد، روند یادگیری کاملا تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

درمان اختلال در خواندن و نوشتن

درمان مجموعه ای از چند روش است و معمولا زمان بر اما بسیار موثر است.

۱. آموزش های تخصصی

این آموزش ها کمک می‌کند کودک ارتباط بین صدا و حرف را بهتر درک کند. تمرین های پیوسته و مناسب سن بسیار کمک کننده است.

۲. اصلاح محیط یادگیری

محیط باید آرام باشد. توجه به اتاق کودک، نور کافی و حذف عوامل مزاحم بسیار کمک کننده است. حتی تاثیر رنگ در محیط کودک بر تمرکز او ثابت شده است.

۳. تمرین های تقویت توجه

تمرین های بازی محور مانند بازی های تقویت هوش هیجانی به افزایش تمرکز و عملکرد اجرایی مغز کمک می‌کنند.

۴. تقویت مهارت های ذهنی

مثل حافظه، سازمان دهی و برنامه ریزی.

۵. توجه به مسائل روانشناختی

اگر کودک از نظر هیجانی آسیب دیده یا دچار یکی از انواع اسیب های دوران کودکی باشد، ابتدا باید این مشکلات درمان شوند.

۶. کمک والدین

والدین باید اصول ارتباط موثر را یاد بگیرند. مفاهیمی مانند چگونه با کودکان صحبت کنیم تا گوش دهند در فرایند یادگیری بسیار تاثیر دارد.

۷. مداخله در مشکلات رفتاری

اگر کودک اضطراب مداوم دارد، یا پرخاشگری می‌کند، یا نتوانسته الگوهای رفتاری سالم شکل دهد، باید روی این مسائل نیز کار شود. مثل آنچه در بحث ناسازگاری فرزندان با والدین مطرح می‌شود.

۸. تقویت استقلال کودک

استقلال نقش مهمی در یادگیری دارد. استفاده از اصولی در بالا بردن حس استقلال و اعتماد به نفس کودک، روند بهبود اختلال یادگیری را سرعت می‌بخشد.

نقش خانواده در بهبود اختلال در خواندن و نوشتن

خانواده فقط اجرا کننده نیست؛ بلکه بخش اصلی درمان است. همکاری والدین با درمانگر، ایجاد یک محیط آرام، کاهش فشار روانی کودک و توجه به عوامل تربیتی اهمیت زیادی دارد. برای مثال، درک مفاهیمی مثل اهمیت نقش خانواده در شکل گیری هویت کودک یا عوامل موثر در شکل گیری شخصیت کودک کمک می‌کند والدین رفتار مناسب تری داشته باشند.

گاهی کودکان دچار مشکلات حرکتی و بی قراری هستند و نمی‌توانند زیاد بنشینند. فعالیت هایی مثل تخلیه انرژی و کاهش استرس در کودکان قبل از درس خواندن، می‌تواند تمرکز کودک را چند برابر کند.

جمع بندی

اختلال در خواندن و نوشتن یکی از رایج ترین مشکلات یادگیری است، اما قابل درمان و مدیریت است. این اختلال نه نشانه کمبود هوش است و نه ضعف تربیتی. با تشخیص درست و کمک تخصصی، بسیاری از این کودکان در مسیر تحصیل موفق می‌شوند. والدین باید با صبوری، آگاهی و ایجاد محیطی امن، همراه کودک باشند تا او بتواند از مسیر یادگیری لذت ببرد.