لالی انتخابی چیست؟
لالی انتخابی یک اختلال اضطرابی است که بیشتر در کودکان دیده میشود و باعث میشود کودک در برخی موقعیتها یا در مقابل برخی افراد نتواند صحبت کند، در حالی که در محیط امن خانه یا کنار افراد آشنا کاملا طبیعی حرف میزند. این وضعیت نه ناشی از نافرمانی است، نه کمبود هوش و نه بیتربیتی؛ بلکه ریشه در اضطراب عمیق، حساسیت بالای سیستم عصبی و تجربه فشار روانی دارد.
لالی انتخابی اگر به موقع تشخیص داده نشود میتواند به مشکلات مهمی مانند کاهش اعتماد به نفس، انزوا، ترس از روبرو شدن با دیگران، افت تحصیلی و شکل گیری الگوهای نادرست رفتاری منجر شود. به همین دلیل شناخت علائم و رفتار صحیح والدین نقش تعیین کننده دارد.
فهرست مطالب
لالی انتخابی دقیقا چیست؟
کودکی را تصور کن که در خانه با هیجان صحبت میکند اما وقتی وارد مدرسه میشود یا حتی وقتی فامیل به خانه میآید ناگهان کاملا ساکت میشود. نه جواب میدهد، نه سلام میکند، نه حتی یک کلمه حرف میزند. در ظاهر ممکن است مثل دلایل ناسازگاری کودکان به نظر برسد اما واقعیت این است که کودک در این لحظه با اضطراب شدید مواجه میشود و بدنش اجازه حرف زدن نمیدهد.
کودکان دارای لالی انتخابی اغلب حساسیت بالایی در سیستم عصبی کودک دارند و محرکهای محیطی سریع آنها را تحت فشار قرار میدهد. این حالت گاهی شبیه واکنشی است که در ترس کودک از پدر و مادر دیده میشود؛ یعنی بدن کودک وارد حالت انجماد میشود.
علت های اصلی لالی انتخابی
۱. اضطراب اجتماعی و حساسیت بالا
کودکان مضطرب معمولا در مقابل جمع دچار تنش میشوند. این اضطراب گاهی همراه با واکنشهایی مثل بیحرکتی، خشکی عضلات و سکوت میشود. چنین الگویی را میتوان در رفتارهایی شبیه دلایل عذر خواهی زیاد کودک یا سکوت بیش از حد او نیز دید.
۲. تجربه های ناخوشایند دوران کودکی
قرار گرفتن در موقعیت هایی که فشار روانی زیادی داشتهاند میتواند کودک را نسبت به صحبت کردن حساس کند. الگوهای رفتاری مرتبط با انواع اسیب های دوران کودکی ممکن است بعدها به صورت لالی انتخابی ظاهر شوند.
۳. محیط خانوادگی سخت گیر
کودکی که در خانه دائما مورد انتقاد یا فشار قرار بگیرد، چه مستقیم و چه غیر مستقیم، ممکن است هنگام صحبت در جمع دچار اضطراب شود. چنین الگویی را میتوان مشابه حالتی دید که در ناسازگاری فرزندان با والدین نیز خودش را نشان میدهد.
۴. مشکلات ارتباطی یا ضعف مهارت های اجتماعی
کودکی که مهارتهای لازم برای شروع گفتگو، بیان احساسات یا مدیریت ترس را بلد نباشد، احتمال بیشتری برای تجربه این اختلال دارد. به همین دلیل تقویت مهارت های اجتماعی و آموزش درست آنها بسیار مهم است.
۵. تفاوت های رشدی
برخی کودکان از نظر رشدی به تقویت بیشتری نیاز دارند. مثلا کودکانی که تجربه اضطراب شدید داشتهاند الگوهای رفتاری مشابه با کودکانی دارند که درمان اضطراب کودکان در موردشان ضروری است.
نشانه های لالی انتخابی
لالی انتخابی فقط ساکت شدن نیست، مجموعهای از رفتارهاست:
- کودک هنگام صحبت کردن زبانش خشک میشود
- تماس چشمی کاهش مییابد
- گاهی بدن منجمد میشود شبیه کودکان مضطرب
- گاهی حتی نیازهای ساده خود را بیان نمیکند
- ممکن است رفتارهایی نشان دهد که با دلایل جیغ زدن کودک یا رفتارهای اجتنابی اشتباه گرفته شود
- ممکن است برای فرار از صحبت کردن، رفتارهای دیگری مثل گریه، پنهان شدن یا چسبیدن به والدین نشان دهد
این رفتارها ربطی به لجبازی ندارند؛ واکنش فیزیولوژیک بدن هستند.
لالی انتخابی در مدرسه چگونه دیده می شود؟
معلم ها معمولا اولین نفراتی هستند که متوجه سکوت کودک میشوند. کودک در کلاس درس نه داوطلب پاسخ دادن میشود، نه در بازیها شرکت میکند. به مرور ممکن است مشابه الگوهایی شود که در دلایل افت تحصیلی کودکان دیده میشود.
گاهی انزوا و نبود ارتباط اجتماعی باعث کاهش اعتماد به نفس میشود؛ دقیقا همان وضعیتی که در ضعف توانایی ارتباطی و نبود چگونه با کودکان صحبت کنیم تا گوش دهند دیده میشود.
لالی انتخابی در بزرگسالان
برخی بزرگسالانی که در کودکی درمان نشدهاند، همچنان اضطراب شدید اجتماعی دارند. این افراد در برخی موقعیتها نمیتوانند صحبت کنند، مخصوصا اگر احساس قضاوت یا نگاه سنگین داشته باشند. این حالت گاهی به شدت همان الگویی دارد که در ترس از روبرو شدن با دیگران مشاهده میشود.
لالی انتخابی چه تفاوتی با خجالت دارد؟
خجالت موقتی است، اما لالی انتخابی پایدار و موقعیت محور. کودک خجالتی بعد از چند دقیقه گرم میگیرد اما کودک دچار لالی میتواند ساعتها بدون یک کلمه سکوت کند.
در برخی کودکان این سکوت همراه نشانههایی شبیه اختلال وابستگی در کودک نیز دیده میشود و فرد فقط کنار یکی دو نفر احساس امنیت دارد.
راه های درمان لالی انتخابی
۱. کاهش اضطراب
کمک به کودک در آرام سازی بدن و یادگیری مواجهه تدریجی ضروری است. کودکانی که اضطراب شدید دارند معمولا الگوهایی شبیه رفتارهایی که در درمان اضطراب کودکان بررسی میشود نشان میدهند.
2. تقویت عزت نفس
اگر کودک در محیط امن احساس توانمندی کند، کم کم میتواند این احساس را به محیطهای بیرونی منتقل کند. این مسیر بسیار شبیه فرآیندی است که برای بالا بردن حس استقلال و اعتماد به نفس کودک انجام میشود.
3. بازی درمانی
درمانگران از بازی های تقویت هوش هیجانی و سایر تکنیک های بازی درمانی برای ایجاد ارتباط استفاده میکنند. کودک هنگام بازی اضطراب کمتری دارد و راحتتر ارتباط برقرار میکند.
4. آموزش ارتباط غیر مستقیم
استفاده از نوشتن، اشاره، بازی یا حتی زمزمه میتواند قدم اول باشد. مشابه روشهایی که برای کودکان حساس و گوشه گیر مثل رفتار با کودک درونگرا استفاده میشود.
5. تنظیم محیط
گاهی لازم است والدین محیط خانه را آرامتر کنند. کودکانی که تحت فشار زیادند، خصوصا در خانوادههایی که تنش بالاست، الگوهایی مشابه کودکان در معرض تاثیر تنش در خانه روی کودکان نشان میدهند.
6. همکاری مدرسه و والدین
معلمها باید بدانند کودک لجباز یا بی ادب نیست. سکوت او اضطرابی است. توضیح درست به مدرسه از بروز مشکلات بعدی مثل انگ اجتماعی یا رفتارهای اشتباه مشابه مشکلات و اسیب های کودک بد سرپرست جلوگیری میکند.
نقش والدین در بهبود لالی انتخابی
والدین مهمترین نقش را دارند. آنها باید:
- کودک را وادار به حرف زدن نکنند
- او را سرزنش نکنند
- صحبت نکردن او را جلوی دیگران مطرح نکنند
- جایگزینهایی برای ارتباط فراهم کنند
- محیط خانه را امن نگه دارند
- ارتباط چشمی و تعامل غیرکلامی را تقویت کنند
- فرصت بازی های مشترک ایجاد کنند
این مسیر شباهت زیادی به اصول تربیتی مهمی دارد که در موضوعاتی مثل ارزش های اخلاقی در کودکان یا شکل گیری عوامل موثر در شکل گیری شخصیت کودک مطرح است.
لالی انتخابی چه زمانی خطرناک است؟
اگر کودک:
- حتی با خانواده کمتر حرف میزند
- دائم با اضطراب شدید همراه است
- از جمع فرار میکند
- رفتارهای مشابه اختلال کندن پوست لب یا اضطراب های جسمی دارد
- بیش از حد ساکت و منزوی شده
- هیچ نشانه بهبود ندارد
در این مرحله نیاز به درمان تخصصی فوری دارد، چون ممکن است بعدها مشکلات عمیقتری مانند انزوا یا رفتارهای مشابه اختلال هذیان ایجاد شود.
جمع بندی
لالی انتخابی یک اختلال اضطرابی قابل درمان است. اما درمان آن نیاز به درک عمیق والدین، حمایت عاطفی، مواجهه تدریجی، همکاری مدرسه و استفاده از روشهای مناسب دارد. کودکانی که این اختلال را تجربه میکنند بسیار حساس، مهربان و دقیقاند؛ فقط لازم است دنیای امنی برایشان ساخته شود تا توانایی حرف زدن در دنیای بیرون نیز در آنها شکوفا شود.
دیدگاهتان را بنویسید