انواع اختلال پردازش حسی در کودکان

کودکان در فرایند رشد خود منحصربه‌فرد هستند و هر کودکی مسیر رشید خود را طی می‌کند. در این میان برخی از بچه‌ها ممکن است به اختلالات رشدی و عصبی دچار شوند که این مسیر را با چالش مواجه کند. یکی از این اختلالات، اختلال پردازش حسی در کودکان است که بر نحوه درک و پاسخ‌دادن کودک به محرک‌های حسی در محیط تاثیر می‌گذارد. کودک در تجربه‌های روزمره خود با این محرک‌ها روبه‌رو می‌شود که می‌تواند برای او آزاردهنده یا طاقت‌فرسا باشد. از صدای شلوغ کلاس تا طعم برخی از غذاها می‌توانند برای کودک ناراحت‌کننده باشند. این اختلال پردازش حسی می‌تواند عملکرد روزمره و تعاملات کودک را با مشکل مواجه کند. در سال‌های اخیر درک و آگاهی از این اختلال افزایش یافته و به دنبال آن استراتژی‌های درمانی متنوعی برای آن ابداع شده است. در این مقاله درباره اختلال پردازش حسی در کودکان و انواع آن صحبت خواهیم کرد.

اختلال پردازش حسی در کودکان چیست؟

در قدم اول باید این اختلال را بهتر و دقیق‌تر بشناسید تا در صورت مشاهده نشانه‌های آن در فرزند خود بتوانید اقدام زودهنگامی داشته باشید و از طرفی فضایی حمایتگر برای کودک ایجاد کنید. از نظر روانشناس کودک، اختلال پردازش حسی در کودکان یا Sensory Processing Disorder که به اختصار SPD هم خوانده می‌شود، وضعیتی است که بر نحوه پردازش اطلاعات حسی در مغز کودک تاثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در درک، تفسیر و پاسخ‌دادن به محرک‌های محیطی مشکل داشته باشند. این محرک‌ها می‌تواند شامل تصاویر، صداها، بافت‌ها، مزه‌ها و انواع بوها باشد. 

کودکان مبتلا به این اختلال معمولا حساسیت زیادی نسبت به ورودی‌های حسی خود دارند. برای مثال ممکن است از برخی صداها یا بافت لباس‌ها ناراحت شوند. از طرفی برخی از آن‌ها ممکن است نسبت به محرک‌های حسی واکنش معمول نشان ندهند یا به نظر برسد که درد را حس نمی‌کنند. برخی از آن‌ها به دنبال تجربه‌های حسی شدید مانند برخورد کردن یا چرخش شدید هستند. این کودکان ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره، بازی‌کردن، نوشتن مشق و تعاملات اجتماعی دچار مشکل باشند. 

آشنایی با انواع اختلال پردازش حسی در کودک

باید بدانید که اختلال پردازش حسی در کودکان یا SPD به شکل‌های مختلفی در بچه‌ها بروز پیدا می‌کند. بنابراین درک انواع مختلف این اختلال می‌تواند به والدین کمک کند تا راحت‌تر بتوانند این اختلال را تشخیص داده و برای درمان نزد متخصص ببرند.

اختلال تعدیل حسی

این نوع اختلال شایع‌ترین نوع SPD است که کودک در تنظیم پاسخ مناسب به ورودی مشکل دارد. بنابراین منجر به پاسخ‌دهی بیش‌ازحد یا پاسخ‌دهی پایین‌تر از حد انتظار می‌شود.

• در حالت پاسخ‌دهی بیش‌ازحد: کودکان در این نوع اختلال به‌راحتی تحت تاثیر صداها، بافت‌ها و نورها قرار می‌گیرند. آن‌ها ممکن است به حس‌هایی که دیگران قابل تحمل می‌دانند، به‌شدت واکنش نشان دهند. این کودکان از محیط‌های شلوغ دوری می‌کنند و هنگام تجربه ورودی‌های حسی عصبانی می‌شوند.

• در حالت حساسیت کم: این کودکان ممکن است محرک‌های حسی را متوجه نشوند و به نظر برسد که از درد و حس کردن ورودی‌ها غافل هستند. برخی از این کدکان دوست دارند تجربه‌های حسی شدیدی را تجربه کنند. برای مثال از سطوح بلند می‌پرند و درگیر بازی‌های خشن می‌شوند تا احساس ارتباط بیشتری با محیط داشته باشند.

اختلال تبعیض حسی

در این نوع اختلال، تمایز بین ورودی‌های حسی دچار مشکل است و به همین دلیل منجر به مشکلاتی در تفسیر ورودی‌های حسی می‌شود. کودکان مبتلا به این نوع اختلال پردازش حسی، برای شناسایی منبع یا کیفیت اطلاعات حسی، مانند تمایز بین صداها و بافت‌های مشابه دچار مشکل هستند. آن‌ها ممکن است هنگام لمس اشیا آن‌ها را اشتباه تشخیص دهند. این کودکان در پیروی از دستورات چندمرحله‌ای دچار مشکل هستند و در برخی از موقعیت‌های اجتماعی دچار سردرگمی می‌شوند.

اختلال حرکتی مبتنی بر حس

این نوع اختلال SPD بر توانایی کودک برای هماهنگی حرکات و تعادل در پاسخ مناسب به ورودی حسی تاثیر می‌گذارد. این کودکان ممکن است در مهارت‌های حرکتی، انجام کارهای ظریف مثل بستن دکمه لباس یا نوشتن، انجام مهارت‌های حرکتی مثب دویدن و پریدن مشکل داشته باشند. برخی از این کودکان در انجام فعالیت‌های ورزشی مشکل دارند و از کارهایی که نیازمند هماهنگی است، می‌ترسند. 

رفتار جست و جوی حسی

این نوع اختلال پردازش حسی در کودکان با مدل‌های دیگر همپوشانی دارد. کودکانی که جوینده حسی هستند، برای کمک به تنظیم نیازهای حسی خود به دنبال ورودی‌های حسی هستند. برای مثال این کودکان ممکن است به کسب تجربه‌های جدید حسی علاقه داشته باشند و به دنبال تجربه‌های حسی شدید و خشن باشند. همچنین این کودکان ممکن است بیش از حد حرکت و فعالیت کنند، به دنبال محیط‌های پرسروصدا باشند و به هرچیزی در اطراف خود دست بزنند.

این مطلب را هم بخوانید: اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟

علائم اختلال پردازش حسی در کودکان

حالا که با اختلال پردازش حسی در کودکان و انواع SPD آشنا شدید، بهتر است نشانه‌های این اختلال را هم بشناسید تا بتوانید در صورت مشاهده یکی یا چند نشانه، در اولین فرصت از متخصص کمک بگیرید. 

واکنش‌های بیش از حد

• کودک از بافت‌های خاص می‌ترسد. از برخی پارچه‌ها، غذاها یا سطوح اجتناب می‌کند و هنگام تماس با آن‌ها ابراز ناراحتی می‌کند.
• این کودکان نسبت به صداها حساس هستند و واکنش‌های شدیدی به صداهایی مانند صدای جاروبرقی، آژیر یا حتی صدای تیک‌تاک ساعت دارند.
• برخی از این کودکان با نور زیاد دچار ناراحتی می‌شوند و هنگام روشنایی زیاد چشمان خود را می‌گیرند. 
• این کودکان واکنش‌های شدیدی به لمس دارند و در صورت لمس غیرمنتظره بسیار ناراحت می‌شوند یا پرخاش می‌کنند. 

پاسخ‌گویی کم 

• برخی از کودکان مبتلا به این اختلال نسبت به درد یا آسیب‌دیدگی خود واکنش نشان نمی‌دهند.
• برخی از کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی نسبت به صداها، بوها یا نشانه‌هایی که دیگران به آن‌ها توجه می‌کنند، بی‌توجه هستند. 
• این کودکان به دنبال تجربه‌های شدید، خشن و مخاطره‌آمیز هستند و به تجربه‌های حسی شدید علاقه دارند مانند بالا رفتن از جاهای مرتفع.

مشکلات تبعیض حسی

• اگر کودک یک اسباب‌بازی یا اشیا را لمس کند، ممکن است نتواند بین آن‌ها تمایز قائل شود.
• این کودکان در پیروی از دستورات مشکل دارند و احساس سردرگمی و ناامیدی می‌کنند.
• برخی از این کودکان با تفسیر نشانه‌های اجتماعی مشکل دارند و نمی‌توانند به‌راحتی زبان بدن یا حالت‌های چهره دیگران را تفسیر کنند. 

علائم عاطفی و رفتاری

• کودک ممکن است دچار نوسانات خلقی شود و به دلیل آزار ورودی‌های حسی، ناراحت و ناامید باشد. 
• این کودکان برای انطباق با تغییرات با چالش مواجه می‌شوند و اضطراب بالایی را تجربه می‌کنند.
• برخی از این کودکان ممکن است انزوا و دوری از دوستان را ترجیح دهند، زیرا ناراحتی‌های حسی زیادی را در جمع تجربه می‌کنند.

چالش‌های تحصیلی

• اختلال پردازش حسی در کودکان می‌تواند مانع تمرکز در محیط‌های شلوغ شود و به همین دلیل بر فرایند یادگیری کودک تاثیر منفی بگذارد.
• برخی از این کودکان ممکن است در انجام کارهایی که به هماهنگی اعضا نیاز دارد، عملکرد ضعیفی داشته باشند. 

راه های درمان اختلال پردازش حسی در کودکان

کار درمانی

• درمان یکپارچه‌سازی حسی: در این روش، درمانگران از تکنیک‌هایی برای پردازش موثرتر اطلاعات و ورودی‌های حسی استفاده می‌کنند. این روش مهارت‌های پردازش حسی کودک را توسعه می‌دهد.
• برنامه‌ها و جلسات فردی: درمانگران برنامه‌های درمانی شخصی‌سازی شده را بر اساس نیازهای حسی، نقاط ضعف و قوت کودک، شدت مشکل و ویژگی‌های کودک طراحی می‌کنند.

فیزیوتراپی

در کنار درمان‌های دیگر، فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود مهارت‌های حرکتی بزرگ مانند پریدن و دویدن کمک کند. این روش درمانی به تعادل و هماهنگی بین اعضای بدن بسیار کمک می‌کند. این روش می‌تواند فعالیت‌های دارای حس قوی را برای افزایش آگاهی و حرکت بدن به کار گیرد. 

رفتار درمانی برای اختلال پردازش حسی در کودکان

در این روش کودک می‌تواند درک بهتری از احساسات خود داشته باشد و اضطراب مربوط به ورودی‌های حسی شدید را مدیریت کند. آن‌ها می‌توانند با کمک رفتار درمانی راهبردهای مقابله‌ای را یاد بگیرند.

این مطلب هم برای شما مفید است: سندرم آسپرگر چیست؟

نکات مهم برای والدین درباره اختلال پردازش حسی در کودک

• با کمک کاردرمانگر یک روتین منظم برای تمرین‌های حسی ایجاد کنید تا کودک در طول روز بتواند وقفه‌های حرکتی و انجام تمرینات آرام‌بخش داشته باشد.
• یک روال روزمره و نسبتا ثابت برای برنامه‌های روزانه طراحی کنید. این کار باعث احساس ثبات و امنیت در کودکان می‌شود و اضطراب و نگرانی‌های آن‌ها را کاهش می‌دهد.
• فضایی آرام و به دور از تنش ایجاد کنید. از نور ملایم، رنگ‌های ملایم، پتوهای نرم و هدفون‌های کاهش‌دهنده صدا برای اتاق کودک استفاده کنید تا او بتواند راحت‌تر باشد. 
• استراتژی‌های مقابله‌ای را به کودک بیاموزید. به او کمک کنید تا از تنفس عمیق، شمارش یا ابزارهایی مانند توپ استرس کمک بگیرد تا بتواند تنش‌های خود را کاهش دهد.
• از بازی‌هایی کمک بگیرید که کاوش‌های حسی را تقویت می‌کند. از خمیر بازی، ماسه، آب یا اسباب‌بازی‌های مخصوص استفاده کنید.
• کمک از متخصص را فراموش نکنید. اختلال پردازش حسی در کودکان نیاز به دخالت درمانگر و روانشناس دارد. بنابراین بهتر است به دنبال فوق تخصص روانشناس کودک در تهران باشید 

سخن پایانی

اختلال پردازش حسی در کودکان می‌تواند عملکرد روزمره، روابط و تعاملات آن‌ها را با مشکل مواجه کند و حتی منجر به پرخاشگری، عصبانیت و آسیب‌زدن به خود شود. بنابراین والدین باید انواع اختلال پردازش حسی را درک کرده و اطلاعات خود را از این اختلال افزایش دهند. هرچه بیشتر کودک را درک کنید، بهتر می‌توانید در مسیر بهبود همراه و همدل او باشید. فراموش نکنید که درمان اختلال پردازش فکری در واقع یک رویکرد مشارکتی بین درمانگر و والدین است. بنابراین حتما باید با روانشناس کودک خود همکاری لازم را داشته باشید و دوره درمان را تکمیل کنید. کلینیک دکتر ساداتی در کنار شما است تا بتوانید بهدون نگرانی فرایند درمان فرزند خود را آغاز کنید و مسیر بهبود را در پیش بگیرید.