راه رفتن در خواب؛ چرا اتفاق می افتد و چگونه باید مدیریت شود؟

راه رفتن در خواب یکی از اختلالات خواب است که بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می شود و معمولاً والدین را نگران می کند. این رفتار زمانی اتفاق می افتد که فرد در مراحل عمیق خواب قرار دارد اما بخش هایی از مغز به طور کامل بیدار نشده اند. در نتیجه، کودک یا بزرگسال بدون آگاهی از محیط اطراف، از تخت بلند می شود، راه می رود یا حتی فعالیت های ساده ای انجام می دهد. این حالت ممکن است فقط چند ثانیه طول بکشد یا چند دقیقه ادامه پیدا کند.

راه رفتن در خواب به ظاهر عجیب و ترسناک است، اما در بسیاری از موارد خطرناک نیست و با گذشت زمان کاهش پیدا می کند. با این حال لازم است والدین یا اطرافیان دلیل بروز این رفتار و روش های مدیریت آن را بدانند تا بتوانند از کودک یا بزرگسال محافظت کنند.

راه رفتن در خواب چیست؟

راه رفتن در خواب نوعی اختلال در گروه «پاراسومنیاها» است. در این وضعیت، فرد از تخت بلند می شود، چشم ها باز است، اما هوشیاری کامل ندارد. معمولاً صبح روز بعد، هیچ چیز را به خاطر نمی آورد. کودکانی که راه می روند گاهی مکث می کنند، در اتاق می چرخند، به سمت در می روند، یا حتی سعی می کنند لباس بپوشند. این رفتارها بدون آگاهی و اراده انجام می شود.

علت های اصلی راه رفتن در خواب

دلایل مختلفی باعث بروز راه رفتن در خواب می شوند. برخی از مهم ترین عوامل عبارتند از:

1. خستگی شدید یا کمبود خواب

وقتی کودک یا بزرگسال به اندازه کافی نمی خوابد، خواب او ناپایدار می شود و احتمال راه رفتن در خواب افزایش پیدا می کند.

2. استرس و اضطراب

تنش های روحی، تغییرات روزمره، ترس های شبانه یا درگیری های خانوادگی می توانند باعث بالا رفتن احتمال وقوع این رفتار شوند. گاهی این موارد با موضوعات گسترده تری مانند تاثیر تنش در خانه روی کودکان در ارتباط است.

3. ژنتیک

در بسیاری از خانواده ها، اگر والدین سابقه راه رفتن در خواب داشته باشند، احتمال بروز آن در کودک نیز بیشتر است.

4. تب یا بیماری

تب بالا می تواند چرخه خواب را مختل کند و زمینه بروز این رفتار را فراهم کند.

5. اختلالات خواب

برخی اختلالات مانند خر و پف شدید، وقفه تنفسی در خواب یا کابوس های مکرر می توانند باعث راه رفتن در خواب شوند.

6. محرک های محیطی

نور زیاد، سروصدای ناگهانی، محیط خواب نامناسب یا اتاق شلوغ می توانند باعث بیداری ناقص فرد و راه رفتن در خواب شوند.

راه رفتن در خواب در کودکان

کودکان بیشتر از بزرگسالان دچار این اختلال می شوند. سیستم عصبی آنها هنوز کامل نیست و در حال رشد و یادگیری است. بنابراین مغز کودکان گاهی نمی تواند بین خواب عمیق و بیداری ارتباط درست برقرار کند. برای همین سیستم عصبی کودک نقش مهمی در این اختلال دارد.

در بسیاری از کودکان، راه رفتن در خواب بعد از وارد شدن به سن مدرسه کاهش می یابد. اما برخی تا نوجوانی یا حتی بزرگسالی این رفتار را ادامه می دهند.

نشانه های راه رفتن در خواب

• چشم های باز اما بدون تمرکز
• واکنش های کند به محیط
• راه رفتن آرام یا سریع
• انجام کارهای ساده مانند باز کردن در، نشستن یا صحبت های نامفهوم
• نداشتن هیچ خاطره ای از رفتار شبانه
• برگشت دوباره به خواب بدون آگاهی

این رفتار معمولاً در یک سوم ابتدایی شب، یعنی در خواب عمیق اتفاق می افتد.

آیا راه رفتن در خواب خطرناک است؟

راه رفتن در خواب به خودی خود خطرناک نیست، اما شرایط اطراف می تواند خطر ایجاد کند. مثلا:

• کودک ممکن است از پله بیفتد
• ممکن است در را باز کند و از خانه خارج شود
• ممکن است به اشیای تیز برخورد کند
• احتمال دارد چیزی را بردارد یا جابجا کند

به همین دلیل، محافظت از فرد هنگام راه رفتن در خواب بسیار مهم تر از بیدار کردن اوست.

چگونه با فردی که در خواب راه می رود برخورد کنیم؟

1. بیدار نکنید

بیدار کردن فردی که در خواب راه می رود باعث گیجی شدید، ترس یا رفتارهای ناگهانی می شود. بهتر است به آرامی او را به سمت تخت هدایت کنید.

2. محیط را ایمن کنید

• درها را قفل کنید
• کلید قفل بالا باشد
• پنجره ها محافظ داشته باشند
• اشیا خطرناک از مسیر برداشته شوند
• فرش ها لیز نباشند

3. نور مناسب فراهم کنید

اتاق کودک می تواند چراغ خواب ملایمی داشته باشد تا رفت و آمد کودک واضح تر باشد.

4. روتین خواب ایجاد کنید

مطالعه قبل از خواب، قصه گویی و محیط آرام باعث کاهش استرس و تثبیت خواب کودک می شود. این روش ها به موضوعاتی مثل چگونه با کودکان صحبت کنیم تا گوش دهند نیز مرتبط است.

نقش استرس و هیجانات در راه رفتن در خواب

کودکانی که روز پرتنش یا پرهیجانی دارند، بیشتر دچار اختلال خواب می شوند. بازی هایی که تخلیه انرژی شبانه را افزایش می دهند مانند مواردی که در تخلیه انرژی و کاهش استرس در کودکان مطرح می شوند، می توانند کمک کنند کودک با ذهن آرام تر به خواب برود.

همچنین بازی های مرتبط با بازی های تقویت هوش هیجانی باعث می شوند کودک بهتر احساساتش را بشناسد و احتمال بیداری های ناقص کاهش پیدا کند.

چه زمانی باید به متخصص مراجعه شود؟

اگر راه رفتن در خواب همراه با مشکلات زیر باشد، بهتر است ارزیابی تخصصی انجام شود:

• تکرار بیش از سه بار در هفته
• طولانی بودن حمله ها
• آسیب دیدن کودک
• خروج از خانه
• پرخاشگری در حالت نیمه خواب
• وجود مشکلات رفتاری دیگر

این نشانه ها ممکن است با مواردی که در نشانه های زمان مراجعه به روانشناس کودک مطرح می شود همپوشانی داشته باشد.

راهکارهایی برای کاهش راه رفتن در خواب

1. خواب کافی

کمبود خواب یکی از مهم ترین عوامل است. کودکان باید مطابق سن خود ساعات کافی خواب داشته باشند.

2. کنترل استرس

دلخوری، ترس یا تنش های محیطی باید بررسی و مدیریت شوند. این موضوع با مباحثی مانند دلایل ناسازگاری کودکان نیز مرتبط است.

3. سبک کردن شام

شام سنگین قبل از خواب می تواند باعث ناآرامی شود.

4. تنظیم دما و نور

اتاق باید خنک، تاریک و آرام باشد.

5. اجتناب از صفحه نمایش قبل از خواب

تماشای زیاد تلویزیون قبل از خواب با مواردی مشابه تاثیر تلویزیون بر مغز کودکان می تواند چرخه خواب را مختل کند.

راه رفتن در خواب در بزرگسالان

در بزرگسالان کمتر دیده می شود اما معمولاً ریشه در استرس بالا، مصرف داروهای خاص یا تجربه های دوران کودکی دارد. نبود روتین مناسب خواب، فشارهای شغلی، کافئین زیاد و مشکلات ارتباطی هم می توانند عوامل تحریک کننده باشند.

جمع بندی

راه رفتن در خواب رفتاری است که معمولاً ریشه در خواب عمیق و ناپایدار دارد. در بیشتر کودکان یک مرحله موقت است و با رشد سیستم عصبی، کاهش تنش روزانه و ایجاد عادات خواب سالم، به مرور بهتر می شود. والدین باید محیط ایمن فراهم کنند، کودک را بدون فشار حمایت کنند و در صورت تکرار زیاد یا بروز خطر، از مشاور کمک بگیرند.