همه چیز درباره کارکردهای اجرایی در کودکان و راه‌های تقویت آن‌ها
با رشد کودکان، دنیای اطراف آن‌ها نیز بزرگ‌تر و پیچیده‌تر می‌شود و کودک می‌تواند درک دقیق‌تری از اطراف خود داشته باشد. سیستم کنترل مغز در طول سال‌های کودکی رشد می‌کند و به‌مرور تکامل می‌یابد. کارکردهای اجرایی مجموعه‌ای از مهم‌ترین مهارت‌های ذهنی کودک هستند که رشد و تکامل آن‌ها از اوایل کودکی آغاز شده و تا اوایل جوانی ادامه پیدا می‌کند. کارکردهای اجرایی نقش بسیار مهمی در مهارت‌های مختلف کودک ایفا می‌کند و تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند ژنتیک و محیط، رشد می‌کند. در این مطلب می‌خواهیم درباره کارکردهای اجرایی در کودکان، اهمیت آن‌ها و راهکارهای بهبود و تقویت کارکردهای اجرایی در بچه ها صحبت کنیم. برای آشنایی با این کارکردها با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
کارکردهای اجرایی کودکان چیست؟
به بیان ساده، کارکردهای اجرایی در کودکان به گروهی از فرایندهای شناختی اطلاق می‌شود که به کودک کمک می‌کنند تا افکار، احساسات، رفتارها و تصمیم‌های خود را برای رسیدن به هدف تنظیم کند. این مهارت‌های ذهنی مانند سیستم مدیریت مغز هستند که به کودکان امکان برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، تمرکز و به یاد سپردن دستورالعمل‌ها را می‌دهد. از نظر روانشناس کودک کارکردهای اجرایی در عملکرد روزمره کودک نقش حیاتی ایفا می‌کنند. این کارکردها برای حل مسئله، انطباق با موقعیت‌ها و تغییرات جدید و انجام موثرتر و بهتر کارها ضروری هستند.
برای مثال وقتی که از کودک می‌خواهید اتاق خود را تمیز کند، کارکردهای اجرایی به او کمک می‌کنند تا کار را به مراحل کوچک‌تر تقسیم کند، با وجود حواس‌پرتی‌ها متمرکز بماند و کار را به پایان برساند. عملکردهای اجرایی در کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا در مدیریت احساسات بهتر عمل کنند، خود را آرام کنند یا قبل از انجام واکنش‌های تکانشی فکر کنند.
مولفه‌های اصلی کارکردهای اجرایی در کودک
- حافظه کاری: توانایی نگهداری و تغییر اطلاعات در ذهن، مانند به خاطر سپردن مراحل حل یک مسئله ریاضی یا به یاد سپردن قوانین یک بازی.
- خودکنترلی: توانایی مقاومت در برابر تکانه‌ها، به تاخیر انداختن رضایت آنی و سریع، تمرکز روی موارد مهم، انتظار کشیدن نوبت در مکالمه، خودداری از گرفتناسباب‌بازی از یک دوست.
- انعطاف‌پذیری: توانایی جابه‌جایی بین وظایف و کارها، فکر کردن به چیزها به روش‌های جدید، انطباق با تغییر در روتین‌های روزمره، یافتن راه‌های خلاقانه برای حل یک مشکل.
آشنایی با وظایف کارکردهای اجرایی کودک
تا به اینجا سعی کردیم کارکردهای اجرایی کودکان را به بیان ساده توضیح دهیم. ممکن است برایتان سوال باشد که این عملکردهای اجرایی مغز چه وظایفی را بر عهده دارند و در چه زمینه‌هایی نقش ایفا می‌کنند. در ادامه وظایف این کارکردها را مرور می‌کنیم.
تنظیم رفتارها و عواطف
یکی از مهم‌ترین وظایف کارکردهای اجرایی این است که به کودک کمک می‌کند تا تکانه‌ها را کنترل کرده و پاسخ‌های عاطفی خود را به‌خوبی مدیریت کند. بنابراین این مهارت به کودک کمک می‌کند تا در هنگام تنش‌ها و درگیری‌ها آرامش خود را حفظ کند، از قوانین پیروی کند و در موقعیت‌های مختلف متناسب با فضا رفتار کند.
برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری
از دیگر وظایف کارکردهای اجرایی در کودکان این است که به آن‌ها کمک می‌کند تا به آینده فکر کنند، اهدافی را برای خود تعیین کرده و برای رسیدن به این هدف‌ها برنامه‌ریزی کنند. فوق تخصص روانشناس کودک در تهران می‌گوید که این کارکرد اجرایی برای مدیریت وظایف، تکمیل تکالیف یا آماده‌شدن برای آزمون‌ها ضرورت دارد. همچنین این کارکرد به بچه‌ها کمک می‌کند تا وسایل خود را سازمان‌دهی کرده و کارها را اولویت‌بندی کنند. آن‌ها می‌توانند کارها را به مراحل و قدم‌های کوچک‌تر تقسیم کرده و آن‌ها را راحت‌تر انجام دهند.
این مطلب را هم بخوانید: آموزش برنامه ریزی برای کودکان
تمرکز و توجه
این نوع کارکرد اجرایی به کودک کمک می‌کند تا تمرکز خود را روی یک کار خاص حفظ کند و حواس‌پرتی‌ها را نادیده بگیرد. با کمک این کارکرد، کودک می‌تواند به دستورالعمل‌ها گوش دهد، کارها و وظایف خانه را پیگیری کند، یک پازل را انجام دهد و روی درس و مطالعه متمرکز بماند.
حافظه کاری در کودکان
حافظه فعال یا حافظه کاری به کودک اجازه می‌دهد تا اطلاعات را برای مدتی در ذهن خود نگه داشته و آن‌ها را در صورت نیاز تغییر دهد. این کارکرد اجرایی در کودکان برای انجام کارهایی مانند به یاد سپردن دستورالعمل‌های چندمرحله‌ای، حل مسائلی که دارای چند مرحله هستند یا انجام بازی‌های پیچیده‌تر ضروری هستند.
انعطاف‌پذیری و حل مسئله
انعطاف‌پذیری به کودک کمک می‌کند تا خود را با تغییرات وفق دهد، توجه را از کاری به کار دیگر ببرد و به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه و جدید باشد. این کارکرد اجرایی به کودک کمک می‌کند تا با تغییرات غیرمنتظره در روتین زندگی خود روبه‌رو شود و در مقابله با چالش‌ها تفکر خلاقانه داشته باشد. بنابراین آموزش مهارت حل مسئله به کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا در برابر چالش‌ها راهکارهای مناسب را پیدا کنند.
مدیریت زمان و سازمان‌دهی
از دیگر کارکردهای اجرایی در کودکان که اهمیت زیادی دارد، درک مفهوم زمان و نحوه مدیریت آن است. کودک با کمک این کارکرد یاد می‌گیرد که چطور زمان خود را مدیریت کند یا کارها و وظایف خود را سازمان‌دهی کند. این کارکرد اجرایی برای مدیریت مهلت انجام کارها، تمرکز کردن روی برنامه مورد نظر، اولویت‌بندی کارها و مرتب‌کردن لوازم و وسایل خود ضروری است.
تصمیم‌گیری و تفکر انتقادی
کارکردهای اجرایی در کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا گزینههای مختلف را بررسی کرده و با توجه به پیامدها، مزایا و معایب هر کدام، تصمیم‌گیری مناسبی انجام دهد. این کارکرد اجرایی در کودکان در هنگام تصمیم‌گیری، حل تعارض، انتخاب از بین گزینههای مختلف و اولویت‌بندی درست کارها و وظایف نقش ایفا می‌کند.
تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی
این مهارت به کودکان کمک می‌کند تا رفتار خود را متناسب با محیط اجتماعی تنظیم کند. او می‌تواند نشانه‌های اجتماعی را تفسیر کرده و به‌درستی به آن‌ها پاسخ دهد. کارکردهای اجرایی به کودکان کمک می‌کند تا با دیگران همدلی کنند، نوبت‌ها را رعایت کنند و روابط دوستانه و سازنده‌ای با دیگران داشته باشند.
راه های تقویت کارکردهای اجرایی در کودکان
تقویت و بهبود عملکردهای اجرایی در کودکان شامل درگیر کردن آن‌ها در کارهایی است که به آن‌ها کمک می‌کند تا مهارت‌های مختلفی مانند مدیریت احساسات، تمرکز، برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری را توسعه دهند. در ادامه برخی از راهکارها را برای والدین مرور می‌کنیم.
- به کودک کمک کنید تا وقتی احساس ناراحتی یا ناامیدی دارد، با کمک تکنیک‌هایی مثل مکث، نفس عمیق و شمارش، احساسات خود را مدیریت کند.
- به او کمک کنید احساسات خود را بشناسد و آن‌ها را بهتر درک کند.
- به کودک کمک کنید تا از لوازم بصری، دفترچه‌ها، پلنرها و تقویم‌ها برای برنامه‌ریزی، نوشتن لیست کارها و اولویت‌بندی کارهای مهم‌تر کمک بگیرد.
- تقسیم‌بندی وظایف و برنامه‌ها به مراحل کوچک‌تر را به کودک آموزش دهید. برای مثال نظافت اتاق را به مراحلی مثل جمع‌کردن اسباب‌بازی، تا کردن لباس‌ها و مرتب‌کردن میز تقسیم کنید.
- از بازی‌های کارتی، معماها، پازل‌ها و بازی‌های فکری برای تقویت حافظه کمک بگیرید.
- محیطی آرام و بدون تنش در خانه ایجاد کنید تا کودک بتواند تمرکز و توجه خود را برای انجام کارهایش به کار بگیرد.
- با کمک ساعت و تایمر مفهوم زمان را آموزش دهید و به کودک کمک کنید تا مدیریت زمان را تمرین کند. همچنین با تقسیم‌بندی زمان به او تخمین زمان انجام کارها را بیاموزید.
- به کودک کمک کنید تا با کمک بازی‌های استراتژیک، پازل‌ها یا بلوک‌ها انعطاف‌پذیری و تطبیق‌دادن را تمرین کند.
- از او سوالاتی مانند «چه می‌شود اگر…؟» استفاده کنید تا کودک به پیدا کردن راهکارهای جدید، تفکر خلاقانه و یافتن ایده‌های تازه تشویق شود.
- با کمک بازی‌هایی مانند یخ‌زدن و مجسمه‌بازی، خودکنترلی را به کودک یاد دهید. همچنین کارهایی را انجام دهید که کودک منتظر نتیجه آن‌ها است و می‌تواند در طول آن خودکنترلی را تمرین کند، مانند صبر برای خنک‌شدن کیک یا پس‌انداز پول برای خرید اسباب‌بازی مورد علاقه.
- به فرزند خود کمک کنید تا با کمک برچسب‌ها، قفسه‌ها و کشوها محیط اطراف خود را تمیز و مرتب نگه دارد. به او کمک کنید تا سازمان‌دهی و دسته‌بندی را یاد بگیرد و لوازم خود را در جای خود قرار دهد.
چه موقع از روانشناس کودک کمک بگیریم؟
همان‌طور که گفتیم کارکردهای اجرایی در کودکان به طیف وسیعی از مهارت‌ها اشاره دارند که به کودک در عملکرد بهتر، مدیری احساسات، کنترل تنش‌ها و سازگاری با تغییرات کمک می‌کنند. نباید فراموش کنید که هر کودک منحصربه‌فرد است و فرایند رشد کودکان با یکدیگر تفاوت دارد. بنابراین بهتر است کودک را با دیگران مقایسه نکنید. از طرفی باید توجه داشته باشید که اگر کودک به طور چشمگیری در یاد گرفتن و استفاده از کارکردهای اجرایی مشکل دارد، بهتر است از روانشناس کودک کمک بگیرید.
روانشناس کودک با تشخیص مشکل اصلی، برنامه درمانی و تمرین‌های مناسب را برای کودک تجویز می‌کند تا او هم بتواند کارکردهای اجرایی را به‌خوبی یاد بگیرد. کلینیک دکتر مهسا ساداتی با بهره‌گیری از متخصصان حرفه‌ای در کنار شما است تا بتوانید فرایند رشد و پرورش فرزند خود را راحت‌تر طی کنید.
دیدگاهتان را بنویسید