ناتوانی ذهنی کودک چیست؟ آشنایی با نشانه های عقب ماندگی ذهنی کودکان
بدون شک هر کودکی با سرعت خاص خود رشد می‌کند و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارد. اما برخی از بچه‌ها در یادگیری، رسیدن به نقاط عطف رشدی، استدلال و حل مسئله چالش‌های اساسی را تجربه می‌کنند. ناتوانی ذهنی که در گذشته عقب ماندگی ذهنی نامیده می‌شد، در دوران کودکی خود را نشان می‌دهد که می‌تواند بر عملکردهای شناختی، رفتارها و تعاملات کودک تاثیرگذار باشد. بنابراین مهم است که والدین و مربیان با این ناتوانی و اختلال ذهنی آشنا باشند و فرصت‌های مورد نیاز را برای فرزند خود فراهم کنند. یادتان باشد که مداخله و درمان زودهنگام، آموزش مناسب و حمایت عاطفی می‌تواند تغییرات عمیقی را در کیفیت زندگی کودک ناتوان ذهنی رقم بزند. در این مطلب درباره علل و علائم ناتوانی ذهنی کودک صحبت می‌کنیم و راهکارهایی را برای درمان و بهبود این کودکان ارائه می‌دهیم. با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
ناتوانی ذهنی کودک چیست؟
در قدم اول بهتر است درباره این اختلال بیشتر بدانید و درک علمی از آن داشته باشید. باید بگوییم که عقب ماندگی ذهنی در کودک اصطلاحی قدیمی به شمار می‌رود که در متون علمی از آن استفاده نمی‌شود. این اختلال با نام ناتوانی ذهنی یا اختلال رشد ذهنی کودک شناخته می‌شود. باید بگوییم که ناتوانی ذهنی به وضعیتی اطلاق می‌شود که عملکرد ذهنی کودک به طور قابل توجهی کمتر از حد متوسط است و در رفتارهایی مانند تعامل با دیگران، مراقبت از خود یا مهارت‌های اجتماعی محدودیت‌های چشمگیری دارد.
ویژگی های کودک ناتوان ذهنی
- علائم و نشانه‌های ناتوانی ذهنی در کودکان در سنین پایین شروع می‌شود و معمولا به شکل واضحی خود را نشان می‌دهد.
- عملکرد فکری این کودکان زیر متوسط است و در تست‌های تخصصی عملکرد ضعیفی ارائه می‌دهند.
- در استدلال، حل مسئله، یادگیری و به خاطر سپردن چیزها مشکل دارند.
- این کودکان در برقراری ارتباط، صحبت کردن یا درک زبان با مشکل روبه‌رو هستند.
- آن‌ها برای مراقبت از خود و انجام کارهایی مانند پوشیدن لباس، غذا خوردن و رعایت بهداشت به کمک نیاز دارند.
- کودکانی که دچار ناتوانی ذهنی هستند، در پیدا کردن دوست، رعایت قوانین و یاد گرفتن مهارت‌های اجتماعی مشکل دارند.
- این بچه‌ها در مهارت‌های عملی مانند مدیریت پول و زمان و نیز رعایت نکات ایمنی با چالش‌های جدی مواجه هستند.
سطوح ناتوانی ذهنی کودک
- ناتوانی ذهنی خفیف: در این سطح، کودک می‌تواند مهارت‌های عملی را یاد بگیرد ولی به حمایت در مدرسه و خانه نیاز دارد.
- ناتوانی ذهنی متوسط: در این سطح کودک می‌تواند ارتباط برقرار کرده و کارهای ساده را انجام دهد، اما به پشتیبانی متوسط نیازمند است.
- سطح شدید ناتوانی ذهنی کودک: در این سطح کودک گفتار محدودی داشته و به کمک و مراقبت روزمره و منظم نیاز دارد.
- ناتوانی ذهنی عمیق: این کودکان توانایی مراقبت از خود را ندارند و برای تامین نیازهای اولیه خود به مراقبت همیشگی و تمام‌وقت نیاز دارند.
توصیه می‌کنیم انواع اختلال در کودکان را بشناسید.
نشانه های ناتوانی ذهنی کودکان
ناتوانی ذهنی کودک یا intellectual disability روی ابعاد مختلف زندگی کودک مانند تفکر، یادگیری و نیز فراگرفتن مهارت‌های زندگی روزمره تاثیر می‌گذارد. در این بخش می‌خواهیم با علائم ناتوانی ذهنی در کودکان بیشتر آشنا شویم.
نشانه ناتوانی ذهنی در کودکان زیر ۳ سال
- تاخیر در مهارت‌های حرکتی مانند نشستن، خزیدن یا راه رفتن
- رشد آهسته گفتار، حرف زدن دیرهنگام نسبت به همسالان، تاخیر در بیان اولین کلمات و جملات
- مشکل در درک دستورالعمل‌های ساده
- تماس چشمی ضعیف یا توجه مجدود به دیگران
- مشکل در غذا خوردن و استفاده از قاشق و لیوان
- علاقه نداشتن به اسباب بازی یا بازی‌های تعاملی
علائم ناتوانی ذهنی در کودکان ۴ تا ۱۲ سال
- مشکلات شناختی و یادگیری: مشکلات حافظه، فراموش کردن نام‌ها و دستوراالعمل‌ها، سرعت پایین در حل مشکل، چالش در یادگیری اعداد، مشکل در خواندن و نوشتن، نیاز به تکرار مداوم مفاهیم ساده.
- مشکلات گفتاری و ارتباطی: واژگان محدود نسبت به سن آن‌ها، مشکل در جمله‌سازی و بیان نیازها، مشکل در دنبال‌کردن مکالمه و داستان‌ها، استفاده از اشاره به‌جای کلمه‌ها.
- مشکلات اجتماعی و عاطفی کودک ناتوان ذهنی: مشکل در دوست‌یابی و رعایت قوانین اجتماعی، رفتار ناپخته و کوچک‌تر از سن خود، مشکل در تنظیم عواطف و احساسات، درک نکردن جوک، کنایه یا ایده‌های انتزاعی.
- چالش در زندگی روزمره و مراقبت از خود: دیر یاد گرفتن رفتن به دستشویی، نیاز به کمک برای پوشیدن لباس، مسواک زدم و حمام کردن، ضعف در آگاهی و مراقبت ایمنی، مشکل در درک مفهوم زمان و مدیریت آن.
علائم ناتوانی ذهنی در نوجوانان
- مشکل در تفکر انتزاعی، درک ریاضیات و مدیریت پول
- مشکل در یادگیری مهارت‌های زندگی مستقل مانند آشپزی و استفاده از وسایل تقلیه عمومی
- ساده‌لوح بودن زیاد و امکان گول خوردن از دیگران
- مشکل در درک علت و معلول
دلایل عقب ماندگی ذهنی کودک
تا به اینجا با ویژگی‌ها و نشانه های ناتوانی ذهنی در کودک آشنا شدید. باید گفت که این اختلال دلایل بسیاری دارد و محققان بر این باور هستند که ترکیبی از این عوامل می‌تواند منجر به بروز این اختلال در کودک شود. در ادامه دلایل کم توانی ذهنی کودکان را مرور می‌کنیم.
- ناهنجاری‌های ژنتیکی و کروموزومی: مشکلات ژنتیکی مانند سندروم داون، سندروم X شکننده یا جهش در ژن FMR1، اختلالات ژنتیکی که بر اشتها، رشد و شناخت فرد تاثیر می‌گذارد. سندرم رت که باعث مشکلات گفتاری و حرکتی می‌شود.
- مشکلات دوران بارداری: عفونت‌های مزمن و شدید، مصرف مواد مخدر و الکل، سوء تغذیه شدید، بیماری‌های مادر، قرار گرفتن مادر در معرض سموم خطرناک
- عوارض زایمان: کمبود اکسیژن، نارس بودن شدید نوزاد، یرقان شدید، صدمات شدید هنگام تولد
- بیماری‌ها و آسیب‌های دوران کودکی: عفونت‌های شدید مانند مننژیت، ضربه به سر، تکان‌دادن شدید نوزاد، تجربه نزدیک به خفگی و غرق‌شدگی، سوء تغذیه مزمن، تشنج و صرع شدید
- علت های ناشناخته: بسیاری از موارد کم توانی ذهنی و کندذهنی کودکان به دلایل ناشناخته روی می‌دهد.
درمان کم توانی ذهنی کودکان
باید گفت که ناتوانی ذهنی کودک یک اختلال مادام‌العمر است که با کمک مداخلات درمانی و حمایت در سنین پایین، می‌تواند تا حدی بهبود پیدا کند و باعث یادگیری برخی از مهارت‌ها در کودکان شود.
مداخلات درمانی اولیه تا ۳ سالگی
بسیاری از برنامه‌های درمانی برای کودکان زیر ۳ سال برای بهبود مهارت‌های اساسی کودک کاربرد دارد.
- درمان تحریکی نوزاد برای رشد مهارت‌های حسی و حرکتی
- گفتار درمانی برای کاهش تاخیر در زبان کودک
- فیزیوتراپی برای بهبود مشکلات حرکتی
- کار درمانی برای آموزش مهارت‌های حرکتی ظریف و غذا خوردن
آمورش‌های ویژه
- برنامه آموزش فردی منحصربه‌فرد، با توجه به نیازهای آموزشی کودک
- آموزش فراگیر در کنار همسالان با کمک‌ها و آموزش‌های اضافی برای کودک
- آموزش مهارت‌های اصلی و مهم زندگی
- برنامه‌های آموزشی حرفه‌ای برای بچه‌های بزرگ‌تر
- آموزش‌های تخصصی با کمک روانشناس کودک برای بهبود و کنترل رفتار
درمان دارویی برای کودکان کم توان ذهنی
باید بگویی که درمان دارویی برای این اختلال وجود ندارد، اما در برخی از موارد، متخصصان برای کنترل برخی از علائم و مشکلات کودک از داروها استفاده می‌کنند.
- محرک‌ها برای کاهش علائم ADHD
- داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو و آرامش‌بخش برای کاهش اضطراب و پرخاشگری
- داروهای ضد تشنج برای کنترل صرع
- داروهای شامل ملاتونین برای بهبود کیفیت خواب کودک
سخن پایانی
ناتوانی ذهنی کودک یک مشکل یا اختلال دائمی است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد. با این حال استفاده از داروها و برنامه‌های درمانی تخصصی در سنین پایین می‌تواند در بهبود عملکرد کودک تاثیر زیادی داشته باشد. این برنامه‌ها به کودک کمک می‌کنند تا توانایی‌های خود را به حداکثر برساند. ناتوانی ذهنی یا عقب ماندگی ذهنی می‌تواند همه ابعاد زندگی فرد و خانواده او را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین بهتر است آموزش‌ها و درمان مناسب برای این کودکان طراحی شود تا بتوانند کیفیت زندگی خود را افزایش دهند.
دیدگاهتان را بنویسید