دلایل ناسازگاری کودکان و روش های رفتار با کودک ناسازگار
کودکان در مسیر رشد و کشف دنیای درون و پیرامون خود، با چالش‌ها و هیجانات مختلفی روبه‌رو می‌شوند. در بسیاری از موارد اگر مدیریت رفتار به‌درستی انجام نشود، ممکن است رفتار کودک به شکل ناسازگاری خود را نشان دهد. ناسازگاری کودکان میتواند شامل رفتارهای مقابله‌جویانه، پرخاشگری، سرپیچی یا حتی گوشه‌گیری باشد. این رفتارها علاوه بر روابط با والدین و اعضای خانواده، می‌توانند روی تعاملات و زندگی اجتماعی کودک نیز تاثیرگذار باشند. از طرفی ناسازگاری کودکان میتواند نشان‌دهنده نیازهای عمیق‌تر و مشکلات پیچیده‌تری باشد. بنابراین در این مطلب تصمیم گرفتیم تا درباره ناسازگاری در کودکان و دلایل آن صحبت کنیم و راهکارهایی را برای رفتار با کودک ناسازگار ارائه دهیم. پس تا پایان با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
ناسازگاری در کودکان چیست؟
در قدم اول بهتر است درک دقیق‌تری از کودک ناسازگار و رفتارهای او داشته باشید تا بتوانید بهتر و آگاهانه‌تر برای حل مشکل کودک ناسازگار اقدام کنید. به بیان روانشناس کودک، ناسازگاری در کودکان به رفتارهایی اشاره دارد که با هنجار‌ها، چارچوب‌ها و قوانین خانواده، جامعه یا محیط‌های مختلف هم‌خوانی ندارد. کودک با انجام این رفتارها ناسازگاری و سرپیچی خود را نشان می‌دهد و نمی‌تواند از چارچوب‌ها پیروی کند. ناسازگاری کودکان به شکل‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد و در هر کودک متفاوت است. به طور کلی ناسازگاری بچه ها به شکل مقاومت در برابر قوانین، پرخاشگری، لجبازی، عدم همکاری یا انزوا خود را بروز پیدا می‌کند.
باید بدانید که کودکان به‌خودی‌خود ناسازگاری نمی‌کنند، بلکه این رفتارها میتواند نشان‌دهنده نیاز یا مشکل عمیق‌تری باشد و واکنشی به یک مشکل مهم‌تر باشد. ناسازگاری در کودکان مدل‌های مختلفی دارد که بهتر است با آن‌ها آشنا باشید.
انواع ناسازگاری در کودکان
۱. ناسازگاری رفتاری در کودکان: این مدل از ناسازگاری خود را در رفتارهای کودک نشان می‌دهد مانند پرخاش فیزیکی، پرخاشگری کلامی، بددهنی و فحاشی، نافرمانی، سرپیچی از دستورات و لجبازی کودکان.
۲. ناسازگاری هیجانی: این نوع ناسازگاری کودک شامل گریه‌های مداوم، اضطراب جدایی، ترس‌های شدید، وابستگی بیش‌ازحد و جیغ زدن کودک است.
۳. ناسازگاری اجتماعی: در این نوع ناسازگاری کودکان از تعامل با همسالان اجتناب می‌کنند. همچنین رفتارهایی مانند قلدری یا انزوا نیز در این نوع ناسازگاری دیده می‌شود.
دلایل ناسازگاری کودکان
باید بگوییم که ناسازگاری در کودک همیشه رفتاری بد یا از روی عمد نیست. این رفتار معمولا نشان‌دهنده نیازهای برآورده‌نشده، فشارهای روانی یا عوامل محیطی هستند. درک علت ناسازگاری کودکان به والدین و مربیان آن‌ها کمک می‌کند تا به‌جای سرزنش، تنبیه و سرکوب بتوانند راهکارهای مناسب برای برخورد با کودکان سخت را ارائه دهند.
عوامل روانی و هیجانی ناسازگاری کودک
- نیاز به جلب توجه مثبت با منفی: برخی از کودکان وقتی که احساس می‌کنند مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند، با لجبازی، گریه‌های بی‌وقفه یا سرپیچی می‌خواهند توجه اطرافیان را به خود جلب کنند. برای مثال کودکی با تولد فرزند جدید در خانواده احساس می‌کند که ارزش و جایگاه خود را از دست داده و برای پس گرفتن توجه والدین، ناسازگاری و لجبازی می‌کند.
- اضطراب و ترس‌های پنهان: از دیگر عوامل ناسازگاری در کودک می‌توان به استرس و اضطراب کودک اشاره کرد. تغییرات و مشکلات بزرگی مانند شروع مدرسه‌ها، تاثیر دعوای والدین بر کودک، تغییر محل زندگی میتواند باعث ایجاد اضطراب عمیق و پنهان در کودک شود. بنابراین ممکن است ببینید که کودک ناخن می‌جود، کج‌خلقی می‌کند یا دستورالعمل‌ها را اجرا نمی‌کند. برای مثال کودکی که جدایی والدین را تجربه می‌کند، به دلیل ترس از رها شدن و تنهایی ممکن است پرخاشگری کند.
- خشم و ناامیدی کنترل‌نشده: باید گفت که کودک هنوز مهارت‌های کلامی و مدیریت احساسات و هیجانات خود را یاد نگرفته است. به همین دلیل اتفاق‌هایی مانند شکست خوردن در بازی میتواند رفتارهای پرخاشگرانه‌ای را از خود نشان دهد و مشکلات رفتاری در کودک به وجود آید.
شرایط محیطی و تربیتی ناسازگاری کودک
- سبک فرزندپروری نامناسب: فرزندپروری درست یکی از مهم‌ترین عوامل برای جلوگیری از پرخاشگری و ناسازگاری کودک است. والدین سختگیر با قوانین بیش‌ازحد سخت، تنبیه‌های مکرر و سرزنش و تحقیر ممکن است کودک را به سرکشی بیشتر و دروغ‌گویی سوق دهند. از طرفی والدین بی‌تفاوت به دلیل عدم نظارت و بی‌توجهی به نیازهای کودک می‌توانند باعث بروز رفتارهای افراطی برای جلب توجه شوند. از دیگر مواردی که روی ناسازگاری کودک موثر است است، تناقض در حرف‌ها و روش تربیتی والدین است، زیرا کودک را گیج و سردرگم می‌کند.
- الگوهای رفتاری نامناسب: کودکان ناسازگار در بسیاری از موارد این رفتارها را از خواهر و برادر، همسالان یا والدین تقلید می‌کنند. برای مثال اگر مشاجره و تنش در خانه زیاد باشد، کودک یاد می‌گیرد که فریاد زدن و لجبازی راهی برای رسیدن به خواسته است.
- فشارهای مدرسه و جامعه: انتظارات و فشارهای تحصیلی بیش‌ازحد، مقایسه شدن با دیگران، زورگویی همسالان و رفتار نامناسب معلم و مربی میتواند دروغ‌گویی، افت تحصیلی، فراری بودن از مدرسه و پرخاشگری را تقویت کند.
عوامل زیستی و رشدی ناسازگاری در کودکان
- اختلال بیش‌فعالی: کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند، نمی‌توانند تکانه‌ها را کنترل کنند. از طرفی بی‌قراری، حواس‌پرتی و نافرمانی را از خود نشان می‌دهند.
- اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه: این اختلال باعث می‌شود که کودک به طور مداوم با والدین خود لجبازی، جر و بحث و کینه‌توزی داشته باشد و ناسازگار شود.
- اختلالات اضطرابی و افسردگی: برخی از کودکان به‌جای بروز غم و ناامیدی خود ممکن است به رفتارهای پرخاشگرانه روی بیاورند و رفتارهای ناسازگار داشته باشند.
- مشکلات حسی: برخی از کودکانی که به اختلالات پردازش حسی مبتلا هستند، ممکن است با یک محرک مانند نور یا صدای زیاد، به رفتارهای ناسازگار روی بیاورند.
- نیازهای جسمی: بسیاری از کودکان به دلیل نیازهای جسمی مانند گرسنگی و خستگی ناسازگاری می‌کنند. این موارد میتواند تحمل و صبر کودک را کاهش داده و او را زودرنج و پرخاشگی کند.
این مطلب را هم بخوانید: چرا کودک کتک می زند؟
راه های برخورد با کودکان ناسازگار
ناسازگاری کودکان میتواند چالش بزرگی برای والدین و مربیان باشد. در قدم اول مهم است که علت‌ها و ریشه‌های ناسازگاری کودک را درک کرده و بر اساس آن راهکارهای مناسب را انتخاب کنید.
راهکارهای فوری کاهش ناسازگاری کودک
اگر کودک ناسازگاری می‌کند، می‌توانید با کمک راه‌های زیر کمی تنش را کاهش دهید تا بتوانید شرایط را بهتر مدیریت کنید.
آرامش خود را حفظ کنید
یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای کاهش ناسازگاری در کودک این است که آرامش و خونسردی خود را حفظ کنید. کودکان مانند آینه، هیجانات شما را منعکس می‌کنند، بنابراین اگر شما عصبانی شوید، او بیشتر تحریک می‌شود. می‌توانید از راهکارهایی تنفس عمیق کمک بگیرید تا بتوانید کنترل خود را حفظ کنید. پس از آنکه آرام‌تر شدید، برای درک کردن کودک و مشکلش با او صحبت کنید.
توجه مثبت نشان دهید
نادیده گرفتن فعال در برخی از موارد بهتر از نشان دادن واکنش منفی است. برای رفتارهای غیرخطرناک، اگر می‌بینید کودک ناسازگاری می‌کند، با حفظ آرامش وانمود کنید مشغول کار دیگری هستید. وقتی که کودک آرام‌تر شد، به او توجه کنید. باید گفت که برخی از کودکان با تماس فیزیکی ایمن آرام‌تر می‌شوند، بنابراین اگر کودک شما نیز از این دسته است، می‌توانید او را در آغوش بگیرید تا به آرامش سریع‌تر او کمک کنید.
از جملات توصیفی استفاده کنید
برای آرام‌کردن کودک به‌جای اینکه از جمله‌های دستوری استفاده کنید، از جمله‌ها و عبارت‌های توصیفی کمک بگیرید. به جای اینکه بگویید «دیگه داد نزن!»، بگویید «می‌دانم که خیلی عصبانی هستی، اما می‌تونی با صدای آروم برای من توضیح بدی؟».
انتخاب‌های مشخصی ارائه دهید
دادن حس کنترل به کودک ممکن است لجبازی و پرخاشگری او را کاهش دهد. از بین گزینه‌های موجود به او حق انتخاب بدهید تا او بتواند گزینه دلخواه خود را انتخاب کند. برای مثال به جای اینکه بگویید «لباس‌هایت را بپوش» می‌توانید بگویید «دوست داری لباس قرمزت را بپوشی یا آبی را؟ »
حواس کودک را پرت کنید
برای کودکان زیر ۵ سال یکی از راهکارهای سریع برای کاهش ناسازگاری کودک، پرت کردن حواس او است. برای این کار بهتر است یه فعالیت جذاب‌تر پیدا کنید و کودک را به انجام آن تشویق کنید.
این مطلب را هم از دست ندهید: آسیب های تنبیه بدنی کودکان
راهکارهای بلندمدت برای کاهش ناسازگاری کودک
گفتیم که ناسازگاری کودک میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. بنابراین باید در کنار راه‌های فوری، به فکر راهکارها و استراتژی‌های بلندمدت باشید تا بتوانید مشکل فرزندتان را به طور عمیق حل کنید.
مراقب رفتارهای خود باشید
یکی از مهم‌ترین کارها برای کاهش ناسازگاری در کودکان این است که رفتارهای خود را کنترل کنید. کودکان واکنش‌ها را از شما یاد می‌گیرند. بنابراین اگر شما نیز پرخاشگری، عصبانیت، خشونت و واکنش‌های ناسازگار داشته باشید، او هم این رفتارها را تقلید می‌کند.
توصیه می‌کنیم حتما به نکات مهم رفتار با کودک نگاهی بیندازید.
قوانین واضحی داشته باشید
برای بهبود رفتار کودک ناسازگار باید متناسب با سن کودک محدودیت‌ها، قوانین و چارچوب‌ها را در نظر داشته باشید. پیامدهای مشخصی را برای قانون‌شکنی در نظر بگیرید و آن‌ها را حتما اجرا کنید. این کار باعث می‌شود تا کودک بداند هر رفتاری پیامد و نتیجه‌ای دارد و به‌مرور یاد می‌گیرد تا رفتارها و واکنش‌های خود را بهتر کنترل کند.
مهارت های حل مسئله را به کودک یاد دهید
برای بهبود رفتارهای کودک ناسازگار به او مهارت های حل مسئله را بیاموزید. وقتی کودک آرام است، راهکارهای کنترل خشم را با کمک بازی‌ها و داستان‌ها تمرین کنید. برای مثال می‌توانید از فشار دادن بالش، نقاشی کردن یا نوشتن احساسات کمک بگیرد. همچنین به او یاد دهید تا بدون داد و فریاد و پرخاشگری، بتواند تعارض‌ها را حل کرده و راهکارهای مختلف را برای مشکلات پیدا کند.
برای کاهش ناسازگاری کودک این مطلب را از دست ندهید: آموزش مهارت های مقابله ای به کودکان
زمان باکیفیتی را با کودک بگذرانید
در بسیاری از موارد ناسازگاری کودک به این دلیل ایجاد می‌شود که پدر و مادر درک درستی از نیازها و خواسته‌های فرزند خود ندارند. بنابراین توصیه می‌کنیم زمانی را به کودک اختصاص دهید و با او وقت بگذرانید. از او بخواهید درباره موضوعات مختلف، افکار، احساسات و نظرات خود با شما صحبت کند. همچنین زمانی را اختصاص دهید که با کودک بازی کنید و داستان بخوانید. این کارها حس ارزشمندی را در کودک تقویت می‌کند و او احساس درک شدن پیدا می‌کند.
از روانشناس کودک کمک بگیرید
اگر ناسازگاری به مرور کودک شدت بیشتری پیدا کرده و زمان آن طولانی شده است، بهتر است از یک روانشناس کودک کمک بگیرید. همچنین اگر می‌بینید که این رفتارها روی زندگی روزمره، روابط کودک با دیگران و عملکرد او در مدرسه تاثیر منفی گذاشته است، بهتر است با یک روانشناس کودک آنلاین یا حضوری مشورت کنید. یادتان باشد که هر کودکی منحصربه‌فرد است و باید بر اساس نیازش راهکارهای مناسب را امتحان کنید. اگر می‌بینید که کودک با ناسازگاری‌هایش به خود یا دیگران آسیب می‌رساند، حتما به سراغ متخصص بروید.
سخن پایانی
بدون شک ناسازگاری کودک برای والدین بسیار ناخوشایند و نگران‌کننده است. اما فراموش نکنید که ناسازگاری و پرخاشگری در کودک یک مشکل نیست، بلکه نشانه‌ای از یک مشکل یا کمبود عمیق‌تر است که خود را به شکل ناسازگاری نشان می‌دهد. بنابراین بهتر است این را درک کنید که ناسازگاری کودک به معنی دشمنی با شما نیست و باید آن را به شکل یک نیاز و خواسته نگاه کنید. با ترکیبی از محبت عمیق و قاطعیت می‌توانید به او کمک کنید تا سازگارتر شده و رفتارهای خود را بهبود دهد. کلینیک دکتر ساداتی در کنار شما است تا بتوانید بهترین راهکارها را برای بهبود رفتار فرزندتان پیدا کرده و ناسازگاری را در او کاهش دهید.
دیدگاهتان را بنویسید