اختلال شخصیت خودشیفته چیست و چه علائمی دارد؟

اختلالات شخصیتی وضعیت روانی نامناسبی را برای افراد ایجاد می‌کنند که می‌تواند کیفیت زندگی و روابط آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. اختلال شخصیت خودشیفته نیز یک وضعیت روانی پیچیده است که معمولا با احساساتی مانند خودبزرگ‌بینی و نیاز به تحسین همراه می‌شود. فرد خودشیفته ممکن است با رفتارها و افکار خود دیگران را از خود دور کند و به همین دلیل روابط اجتماعی خود را به نابودی ببرد. اختلال شخصیت خودشیفته علائم و ویژگی‌های مختلفی دارد. بنابراین تصمیم گرفتیم در این مطلب درباره این اختلال صحبت کنیم و علائم آن را مرور کنیم. همچنین راه‌هایی را برای مقابله با این اختلال ارائه خواهیم داد. برای آشنایی بیشتر با این اختلال با ما همراه باشید.

اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟

به بیان ساده، اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder) که به اختصار NDP نیز خوانده می‌شود، یک وضعیت روانی است که روی نحوه نگرش فرد و ارتباط او با دیگران تاثیر می‌گذارد. در واقع این اختلال به معنی این است که فرد نیاز مفرط به تحت تاثیر قرار دادن دیگران دارد و می‌خواهد همیشه احساس مهم‌بودن داشته باشد. این نیاز می‌تواند به حدی شدت پیدا کند که رفتارهای آسیب‌زننده را تحریک کند و بر زندگی فرد، روابط و اطرافیان او تاثیر منفی بگذارد. 

افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است ظاهر خود را برتر از دیگران بدانند، یا به دلیل مهارت‌ها، هوش، کاریزما، توانایی‌ها و ثروت نیازمند تحسین دیگران باشند. اختلال شخصیت خودشیفته معمولا با عدم همدلی با دیگران همراه است و از اوایل بزرگسالی شروع می‌شود. بسیاری از روانشناسان معتقد هستند که افراد خودشیفته معمولا یک جنبه شخصیتی آسیب‌پذیر دارند و به همین دلیل برای پوشاندن آن به سراغ حس برتری و نیاز به تحسین می‌روند. بسیاری از افراد خودشیفته ممکن است تجربه‌های تلخی از تحقیر داشته باشند یا از عزت نفس پایین رنج ببرند. بنابراین سعی می‌کنند خود را برتر از دیگران ببینند. 

دلایل اختلال شخصیت خودشیفته

ممکن است بپرسید که چه چیزی باعث ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته یا NDP می‌شود. باید بدانید که محققان هنوز به طور قطع دلیل اصلی این اختلال را کشف نکرده‌اند. عوامل مختلفی می‌تواند به ایجاد این اختلال دامن بزند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• ژنتیک: برخی از افراد ممکن است والدین یا بستگان مبتلا به NDP داشته باشند و به دلیل ژنتیکی آن را ارث ببرند.
• مشاهده و تقلید: بسیاری از کودکان رفتارها و صفات اخلاقی اطرافیان و به‌خصوص والدین را تقلید می‌کنند و از رفتارهای آن‌ها الگوبرداری می‌کنند.
• تجربیات منفی: برخی از کودکان به دلایل تجربه‌های منفی در سنین پایین ممکن است دچار تروما، طرد شدن، بی‌اهمیت بودن و عدم حمایت شوند. همه این موارد می‌تواند به ایجاد ویژگی‌های خودشیفتگی کمک کند.
• سبک فرزندپروری والدین: یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلا به خودشیفتگی تربیت نامناسب کودک است. زیاده‌روی در ارزش دادن به کودک و فراهم‌کردن همه نیازهای او یا تربیت بیش‌ازحد محافظه‌کارانه و مراقبت افراطی از کودک باعث می‌شود که کودک از دیگران نیز توقع توجه بیش از حد یا سرویس‌دهی افراطی داشته باشد. در این صورت کودک نمی‌تواند به‌خوبی احساسات و عواطف خود را تنظیم و مدیریت کند و اگر چیزی مطابق میلش نباشد مشکلاتی ایجاد می‌کند. 

این مطلب را هم بخوانید: شایع ترین اختلالات روانی بزرگسالان

علائم اختلال شخصیت خودشیفته

حالا که با خودشیفتگی و دلایل آن آشنا شدید، بهتر است علائم این اختلال را نیز بشناسید. علائم اختلال شخصیت خودشیفته در افکار، احساسات و رفتارهای فرد نمود پیدا می‌کند که در ادامه مهم‌ترین موارد را ارائه می‌دهیم.

احساس خود بزرگ بینی

یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین نشانه های فرد خودشیفته این است که بزرگ‌بینی شدیدی دارد. این فرد بیش از حد به خودش و توانایی‌هایش بها می‌دهد و می‌خواهد خود را به‌طور غیرمنطقی بالاتر از دیگران نگه دارد. همچنین برخی از این افراد در تعریف دستاوردهای خود به لاف‌زدن و اغراق‌کردن روی می‌آورند.

 تخیل درباره شایستگی‌های خود

برخی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته درباره دستاوردها، داشته‌ها و شایستگی‌های خود تخیل می‌کنند. آن‌ها فکر می‌کنند موفق‌تر از دیگران هستند و قدرت بیشتری از اطرافیان خود دارند. همچنین آن‌ها هوش و زیبایی خود را برتر از سایرین می‌بینند و در این زمینه‌ها تصورات غیرمنطقی و غیرواقعی دارند.

برتری از دیگران

بارزترین نشانه اختلال خودشیفتگی این است که فرد فکر می‌کند از دیگران برتر و بهتر است. این فرد فکر می‌کند انسان منحصربه‌فردی است و شایستگی‌های خاصی دارند. آن‌ها می‌خواهند فقط با افرادی معاشرت کنند که این حس برتر بودن را تایید کنند. آن‌ها هرگز انتقاد، شکست یا نادیده گرفته شدن را تحمل نمی‌کنند و با خشم و عصبانیت واکنش نشان می‌دهند.

نیاز به تحسین

از دیگر ویژگی‌ها و علائم اختلال شخصیت خودشیفته این است که آن‌ها معمولا بسیار نیاز به تحسین و تایید شدن دارند. بسیاری از این افراد عزت نفس شکننده‌ای دارند و به همین دلیل با دریافت تایید و تحسین می‌خواهند آن را بپوشانند. همچنین برخی از این افراد بسیار به خود شک دارند یا در درون از خود انتقاد می‌کنند و در برخی از موارد دچار پوچی هستند. بنابراین نیاز به تحسین دیگران را بسیار احساس می‌کنند. 

حق را به خود دادن

یکی از علائم افراد خودشیفته این است که اعتماد به نفس بسیار بالایی دارند و فکر می‌کنند مستحق ارائه خدمات بهتر و بیشتر از دیگران هستند. در صورتی که به آن‌ها رسیدگی نشود عصبانی می‌شوند یا در بسیاری از موارد از خدمات ارائه شده رضایت ندارند.

تمایل به استثمار دیگران

افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته معمولا به‌طور آگاهانه یا ناآگاهانه از دیگران سوء استفاده می‌کنند. این افراد می‌خواهند همه اطرافیان به آن‌ها خدمت دهند. آن‌ها معمولا دوستی یا روابطی را ایجاد می‌کنند تا بتوانند موقعیت برتر خود را حفظ کنند. برخی از افراد خودشیفته به‌صورت عمدی از دیگران در زمینه‌های مختلف سوء استفاده می‌کنند زیرا دلایل خودخواهانه بسیاری دارند و فکر می‌کنند سزاوار خدمت‌رسانی دیگران هستند.

عدم همدلی با دیگران

افراد خودشیفته همیشه خود را مهم‌تر از دیگران می‌بینند، به همین دلیل معمولا احساس همدلی یا شفقت نسبت به دیگران ندارند. آن‌ها ممکن است با حرف‌های خود به دیگران آسیب بزنند. همچنین بسیاری از این افراد توجه به خواسته‌ها و نیازهای دیگران را نشانه ضعف می‌دانند. آن‌ها معمولا مهربانی و لطف دیگران را تلافی نمی‌کنند و به آن اهمیت نمی‌دهند. این افراد فکر می‌کنند دیگران وظیفه دارند به آن‌ها مهر و محبت نشان دهند.

احساس حسادت شدید

افراد خودشیفته نسبت به موفقیت‌های دیگران احساس حسادت دارند و نمی‌توانند پیشرفت و موفقیت افراد را ببینند. این افراد برای التیام حس حسادت خود دستاوردهای دیگران را تحقیر کرده و آن‌ها را کمرنگ نشان می‌دهند.

تکبر و غرور بسیار

یکی از مهم‌ترین نشانه های افراد خودشیفته این است که با دیگران رفتار تحقیرآمیزی دارند. آن‌ها معمولا بسیار احساس غرور و تکبر دارند و خود را بالاتر و برتر از دیگران می‌دانند. بنابراین معمولا در جمع کمتر صحبت می‌کنند و رفتار نامناسبی با دیگران دارند. 

ترس از آسیب‌پذیری

گفتیم که برخی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته عزت نفس پایینی دارند و بسیار شکننده هستند. به همین دلیل آن‌ها نقاب برتر بودن را به چهره می‌زنند تا دیگران متوجه آسیب‌پذیر بودن آن‌ها نشوند. این افراد در برخی از مواقع از دیگران کناره می‌گیرند تا آسیب‌پذیری و ضعف خود را پنهان کنند. آن‌ها ممکن است به دلیل طرد شدن یا شکست‌خوردن افسردگی شدید را تجربه کنند. همچنین برخی از این افراد از موقعیت‌هایی که ممکن است شکست بخورند به‌شدت اجتناب می‌کنند. 

درمان اختلال شخصیت خودشیفته

باید بگوییم که بهبود و درمان افراد خودشیفته می‌تواند بسیار دشوار باشد. زیرا این افراد معمولا مشکلات و ضعف‌های خود را نمی‌پذیرند و برای درمان اقدامی نمی‌کنند. به‌طور کلی درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد و اگر فرد بخواهید برای بهبود خود به کلینیک روانشناسی بزرگسالان مراجعه کند، درمانگران به او در زمینه‌های مختلفی کمک می‌کنند:

• ایجاد روابط بهتر با اطرافیان و حافظ آن‌ها
• پذیرفتن نقاط ضعف و قوت خود 
• ایجاد و بهبود عزت نفس
• ایجاد انتظارات منطقی و واقع‌بینانه از دیگران
• تمرین پذیرش انتقاد و شکست
• در نظر گرفتن اهداف واقع‌بینانه

نکته مهم این است که برخی از افراد خودشیفته ممکن است درگیر افسردگی، اضطراب یا سوء مصرف مواد مخدر باشند که در این صورت با تشخیص روانپزشک، باید پروسه دارودرمانی نیز شروع شود. خودشیفته‌ها می‌توانند رفتار خود را بهبود دهند، اما به‌طور کلی همه‌چیز بستگی به این دارد که فرد چقدر آماده پذیرش نقاط ضعف و انتقاد است و تمایل به تغییر دارد.

سخن پایانی

اختلال شخصیت خودشیفته یکی از اختلالاتی است که می‌تواند سلامت روان فرد، رفتارها و روابط او را تحت تاثیر قرار دهد. افراد خودشیفته معمولا احساس برتری نسبت به دیگران دارند و به‌شدت نیازمند تایید شدن و دریافت تحسین هستند. خودشیفتگی ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد، اما در همه موارد فرد می‌تواند به روابط و نزدیکان خود آسیب بزند. روانشناس می‌تواند به افراد خودشیفته و اطرافیان آن‌ها در بهبود رفتارها کمک کند. در این مطلب سعی کردیم به زبان ساده درباره اختلال شخصیت خودشیفته و ویژگی‌های این اختلال صحبت کنیم. نظرات و تجربه‌های خود را برای ما بنویسید.

سوالات متداول