نقش خواب در سلامت روان کودک + راهکارهای بهبود خواب کودکان

بدون شک خواب را می‌توان پایه و اساس سلامت جسم و روان به‌خصوص برای کودکان دانست. خواب کافی و باکیفیت می‌تواند نقش چشمگیری در سلامت روانی و عاطفی بچه‌ها داشته باشد. در دنیای امروز که لوازم دیجیتال، برنامه‌های مختلف و عوامل استرس‌زا بسیار بیشتر شده‌اند، اطمینان از کیفیت خواب کودک اهمیت بیشتری پیدا کرده است. تحقیقات بسیاری نشان می‌دهند که خواب تنها برای استراحت نیست، بلکه یک فرایند حیاتی برای رشد مغز، تنظیم هورمون‌ها و احساسات و بهبود عملکردهای شناختی به شمار می‌رود. کودکان در سنین پایین به دنبال یادگیری، رشد و کاوش هستند و به همین دلیل خواب باکیفیت برای سلامت روانی آن‌ها بسیار ضروری است. در این مطلب اهمیت و نقش خواب در سلامت روان کودک را بررسی می‌کنیم و راهکارهایی برای بهبود خواب کودکان ارائه می‌دهیم. برای آشنایی بیشتر با اهمیت خواب کودک با ما همراه باشید. 

اهمیت خواب در سلامت روان کودک

بسیاری از والدین متاسفانه به کیفیت و میزان خواب کودک اهمیت زیادی نمی‌دهند، در صورتی که خواب چیزی فراتر از استراحت برای کودکان است. از نظر روانشناس کودک، خواب یک جزء حیاتی برای سلامت روان، رشد مغز و رشد عاطفی کودک به شمار می‌رود. در طول خواب مغز کودک به پردازش احساسات، تثبیت خاطرات و بازیابی عملکردهای شناختی می‌پردازد. در ادامه اهمیت خواب برای سلامت روان کودک را مرور می‌کنیم.

نقش خواب در سلامت روان کودک و تنظیم احساسات و عواطف

خواب کودک نقش کلیدی در مدیریت احساسات کودکان دارد. وقتی که کودک به‌خوبی بخوابد، بهتر می‌تواند با استرس‌ها، چالش‌ها و ناامیدی‌ها روبه‌رو شود. همچنین خواب بی‌کیفیت و کم می‌تواند تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی و پرخاشگری را افزایش دهد. محرومیت از خواب باکیفیت می‌تواند تاثیر زیادی روی پردازش احساسات کودک بگذارد و او را مستعد طغیان، عصبانیت یا اضطراب کند.

توسعه شناختی و یادگیری

از دیگر موارد نقش خواب در سلامت روان کودک می‌توان به تقویت یادگیری کودک اشاره کرد. در طول خواب مغز اطلاعات آموخته‌شده را پردازش و سازمان‌دهی می‌کند و حافظه و مهارت‌های حل مسئله را تقویت می‌کند. خواب کافی می‌تواند عملکرد تحصیلی، تمرکز، توجه و خلاقیت را بهبود دهد.

این مطلب را هم بخوانید: تاخیر رشد شناختی در کودکان

نقش خواب در سلامت روان کودک و تاب‌آوری ذهنی

خواب باکیفیت به ایجاد انعطاف‌پذیری ذهنی کمک می‌کند و کودک را قادر می‌سازد تا با مشکلات مواجه شده و با تغییرات سازگار شود. بنابراین محرومیت از خواب کافی و مناسب می‌تواند کودک را در برابر استرس‌ها آسیب‌پذیر کند. 

نقش خواب در سلامت روان کودک و سلامت رفتاری 

باید گفت که بین خواب و رفتار در کودکان ارتباط قوی وجود دارد. خواب ناکافی می‌تواند رفتارهای تکانشگری، سرپیچی از دستورالعمل‌ها، پرخاشگری و عصبانیت را تشدید کند. خواب کافی به کودک کمک می‌کند تا تمرکز بیشتری روی رفتارهای خود داشته باشد و با دیگران بهتر رفتار کند. 

کاهش ریسک اختلالات سلامت روان

یکی از مهم‌ترین نقش خواب در سلامت روان کودک، کاهش اختلالات روانی است. مشکلات خواب می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان مثل افسردگی، استرس و اضطراب را به میزان چشمگیری افزایش دهد. خواب به تنظیم سیستم‌های پاسخ به استرس کمک می‌کند و کمبود خواب بی‌ثباتی روانی را به همراه می‌آورد.

برای آشنایی بیشتر، انواع اختلال در کودکان را بخوانید.

نقش خواب در سلامت روان کودک و سلامت جسم

خواب خوب و کافی به طور چشمگیری روی سلامت جسمی کودک تاثیر می‌گذارد و سلامت جسمی نیز با سلامت روان ارتباط دارد. برای مثال بی‌خوابی یا خواب بی‌کیفیت می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند که بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. بنابراین بیمار شدن مکرر کودک می‌تواند عملکرد روزمره، رفاه عاطفی، اعتماد به نفس و تعاملات کودک را تحت تاثیر قرار دهد و خلق و خوی منفی را افزایش دهد.

کودکان چقدر به خواب نیاز دارند؟

میزان خواب کودک برای سلامت روان و جسم به سن او بستگی دارد که به طور کلی به شکل زیر است:

• کودکان نوپا (یک تا دو سال): حدود ۱۱ تا ۱۴ ساعت در روز که شامل چرت زدن در طول روز هم می‌شود.
• کودکان پیش‌دبستانی (۳ تا ۵ سال): ۱۰ تا ۱۳ ساعت در روز به همراه چرت روزانه
• کودکان مدرسه‌ای (۶ تا ۱۲ سال): ۹ تا ۱۲ ساعت خواب در شب
• نوجوانان (۱۳ تا ۱۸ سال): ۸ تا ۱۰ ساعت خواب در شب

این مطلب را از دست ندهید: نشانه های اختلالات روانی در کودکان

راهکارهای بهبود خواب کودک برای سلامت روان

گفتیم که بهبود خواب کودک اهمیت زیادی دارد، زیرا نقش خواب در سلامت روان کودک بسیار چشمگیر است. بنابراین در این بخش راهکارهایی ارائه می‌دهیم تا با کمک آن‌ها بتوانید میزان و کیفیت خواب کودک را بهبود دهید.

روتین خواب طراحی کنید

یکی از مهم‌ترین کارها برای بهبود خواب کودک این است که یک روال ثابت ایجاد کنید. این کار به مغز کودک نشان می‌دهد که زمان استراحت فرا رسیده و باید برای خواب آماده شود. قبل از خواب برنامه ثابت و آرامش‌بخشی طراحی کنید که می‌تواند شامل مسواک زدن، دوش گرفتن، خواندن کتاب و داستان، گوش دادن به موسیقی ملایم و تعویض لباس باشد. این برنامه را هر شب اجرا کنید تا مغز کودک به آن عادت کند.

این مطلب را هم بخوانید: دلایل و درمان بی خوابی در کودکان

ساعت خواب را ثابت نگه دارید

یک برنامه ثابت و منظم خواب و بیداری به تنظیم مغز کودک بسیار کمک می‌کند. بنابراین کودک با عادت به این ساعت‌ها به طور طبیعی می‌خوابد و به‌راحتی بیدار می‌شود. سعی کنید زمان ثابتی را برای خواب در نظر بگیرید و میزان خواب توصیه‌شده بر اساس سن را رعایت کنید. مثلا از ساعت ۸ شب به کودک کمک کنید بخوابد تا ۷ صبح به‌راحتی بیدار شود.

محیط خواب مناسبی ایجاد کنید

نقش خواب در سلامت روان کودک بسیار مهم است، بنابراین باید محیطی ساکت، تاریک و باکیفیت برای خواب کودک ایجاد کنید. از پرده‌های ضخیم برای جلوگیری از ورود نور کمک بگیرید. اتاق را راحت و خنک نگه دارید و تنظیم دما را در نظر بگیرید. در صورت نیاز می‌توانید از صداهای سفید و طبیعی استفاده کنید تا کودک در آرامش به خواب برود. از راحتی و نرمی تشک و بالش کودک اطمینان پیدا کنید.

اگر کودک در اتاق خود نمی‌خوابد، هرگز ترس کودک از تنها خوابیدن را دست کم نگیرید و به دنبال دلایل و درمان آن باشید.

استفاده از نمایشگر را محدود کنید

نور نمایشگرهایی مانند گوشی، تبلت و تلویزیون در شب می‌تواند به خواب رفتن کودک را سخت‌تر کند. بنابراین حتما یک تا دو ساعت قبل از خواب، استفاده از این لوازم را محدود کنید و به‌جای آن فعالیت‌های آرام‌بخش مانند نقاشی یا مطالعه را جایگزین کنید.

فعالیت بدنی را در روز تشویق کنید

ورزش منظم به کودک کمک می‌کند تا از راه‌های سالم انرژی خود را تخلیه کند و خواب باکیفیت‌تری داشته باشد. از طرفی فعالیت‌های فیزیکی منجر به کاهش استرس و اضطراب می‌شوند. به کودک کمک کنید حداقل روزی یک ساعت ورزش و فعالیت بدنی داشته باشد. نکته مهم این است که بهتر است این فعالیت را در شب و نزدیک به زمان خواب انجام ندهید.

توصیه می‌کنیم حتما به تاثیر ورزش روی سلامت روان کودکان نگاهی بیندازید.

مصرف شکر و کافئین را محدود کنید

کافئین و غذاهایی با شیرینی زیاد می‌توانند اختلال خواب در کودکان ایجاد کنند. بنابراین بهتر است مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار را برای کودک محدود کرده و مصرف تنقلات شیرین و کافئین را در بعد از ظهر و شب ممنوع کنید.

این مطلب هم برای شما مفید است: نقش تغذیه در سلامت روان کودکان

تکنیک‌های آرامش‌بخش را آموزش دهید

تکنیک‌های آرامش‌بخش می‌تواند ذهن کودک را آرام کند و به خواب رفتن او را آسان‌تر سازد. از تکنیک‌های تنفسی، آرام‌سازی عضلات، تصویرسازی و تجسم کمک بگیرید تا کودک آن‌ها را قبل از خواب انجام دهد و با آرامش بیشتری به خواب برود.

اضطراب و نگرانی‌های کودک را برطرف کنید

اضطراب و استرس می‌تواند در کیفیت خواب کودک اختلال ایجاد کند. بنابراین بهتر است زمانی از روز را به گفت‌وگو با کودک اختصاص دهید و درباره نگرانی‌ها و احساساتش از او بپرسید. همچنین به او کمک کنید که قبل از خواب به چیزهای مثبت فکر کند و شکرگزاری را تمرین کند تا نگرانی‌های او کاهش یابند.

از چرت‌های بین روز جلوگیری کنید

کودکان بزرگ‌تر بهتر است در طول روز چرت طولانی نداشته باشند. چرت‌های طولانی یا دیرهنگام باعث ایجاد اختلال در خواب شب می‌شوند. این نکته به‌خصوص برای کودکان در سن مدرسه اهمیت زیادی دارد. بهتر است در صورت چرت‌زدن، آن را کوتاه و در حد ۲۰ تا ۳۰ دقیقه، آن هم در طول روز تنظیم کنید.

مراقب اختلالات خواب در کودکان باشید

اختلالات خواب می‌تواند تاثیر بسیاری روی سلامت جسمی و روانی کودک داشته باشد. بنابراین بهتر است درباره انواع اختلال خواب در کودکان و علائم آن‌ها اطلاعاتی داشته باشید تا در صورت مشاهده آن‌ها بتوانید برای بهبود و درمان اقدام کنید. خروپف کردن، مشکل تنفسی، کم‌خوابی و خواب‌آلودگی زیاد در طول روز را حتما زیر نظر بگیرید و در صورت مشاهده آن‌ها با متخصص مشورت کنید.

سخن پایانی

نقش خواب در سلامت روان کودک بسیار پررنگ و چشمگیر است که می‌تواند تاثیر زیادی در سلامتی کودک داشته باشد. خواب خوب و باکیفیت می‌تواند به بهبود خلق‌وخوی کودک، تمرکز بهتر و کاهش اضطراب او کمک کند. خواب بی‌کیفیت می‌تواند عملکرد روزمره کودک را کاهش دهد و روی سلامتی روانی و جسمی او تاثیرگذار باشد. بنابراین بهتر است والدین حتما تلاش زیادی برای بهبود کیفیت خواب کودک داشته باشند و مدام میزان خواب و کیفیت آن را رصد کنند. اگر با مشکلات خواب مانند کم‌خوابی، بی‌خوابی، کابوس‌دیدن یا موارد دیگر مواجه شدید، حتما از روانشناس کودک یا متخصص اطفال کمک بگیرید. کلینیک دکتر ساداتی با بهره‌گیری از متخصصان حرفه‌ای خود در کنار شما است تا بتوانید سلامت روان کودک خود را بهبود داده و کیفیت زندگی او را ارتقا دهید.